– I.: Co powoduje próchnicę?
– A.: Próchnica jest jedną z chorób cywilizacyjnych, trapiących blisko 100% ludności krajów wysokouprzemysłowionych. Styka się z nią aż 90% dzieci do lat 7. Według badań epidemiologicznych tylko 2 na 100 statystycznych Polaków może pochwalić się zdrowymi zębami. Główną przyczyną alarmującego wzrostu próchnicy i chorób dziąseł (przyzębia) wśród współczesnych ludzi jest dieta, która ostatnio zmieniła się tak bardzo, że bakterie powodujące te choroby mają wręcz wymarzone warunki rozwoju. Głównym sprawcą tego stanu rzeczy jest właśnie cukier, tak chętnie spożywany w społeczeństwach państw bogatych.
Prowadzone od wielu lat statystyki wskazują, iż ludziom tradycyjnie, zdrowo się odżywiającym, próchnica jest prawie nieznana.
Około 30 lat temu stomatolog, niejaki dr Schnitzer, przeprowadził bardzo ciekawe doświadczenie Otóż, w pewnej małej wiosce, przy akceptacji rodziców, zakazano sprzedaży słodyczy, zmniejszając możliwość ich zakupu w okolicy. Mieszkańcy wioski zaczęli żywić się produktami naturalnymi. Mąkę białą, zastąpiono razową, cukier rafinowany- półsłodkimi owocami. Skutki tego eksperymentu zaobserwowano już po pięciu latach – u dzieci do pięciu lat próchnica nie wystepowała, w przedziale wiekowym od trzech do sześciu lat tylko 13,5% dzieci było dotkniętych próchnicą, w grupie dzieci między szóstym, a dziewiątym rokiem życia próchnica zmniejszyła się o 31%, zaś pomiędzy dziesiątym a czternastym o 36,5%. Myślę, że ten eksperyment daje jednoznaczną odpowiedź na pytanie dotyczące przyczyn próchnicy. Warto dodać, że próchnica nie jest chorobą ograniczającą się do miejscowych skutków, zarażone zęby tworzą ogniska zapalne. Następuje rozsiewanie bakterii i toksyn po całym organizmie.
Próchnica jest spowodowana odkładaniem się płytek nazębnych (złożonych z cząstek pokarmowych i bakterii). Jeżeli płytka nie zostanie usunięta, bakterie rozkładają szkliwo powlekające zęby i wywołują próchnicę
– I.: Jak się ma próchnica do częstotliwości spożycia produktów z cukrem?
– A.: Z punktu widzenia powstawania próchnicy nie ma znaczenia ile cukru się spożywa. Ważniejsza jest częstotliwość jego spożywania, czyli ile porcji produktów z cukrem spożywa się w ciągu dnia. Im częściej to się dzieje, tym szybciej rozwija się próchnica, a to dlatego, że po każdym spożyciu należałoby wyczyścić zęby – tu jednak pojawia się kwestia zalecanej dzienna dawka fluoru. Pojawiające się w telewizji z dużą częstotliwością reklamy doskonałych past do zębów przekonują o skuteczności w walce z próchnicą, odwracają naszą uwagę od rzeczywistych przyczyn. Proponowane przez dentystów częste mycie zębów fluoryzowanymi pastami nie leczy przyczyn, a jedynie skutki próchnicy. Poza tym warto dodać, że nadmiar fluoru w organizmie może być niebezpieczny, gdyż może prowadzić do uszkodzeń kośćca, zaburzeń trzustki, tarczycy. Na nic się zdadzą próby zmierzające do zasypania rynku „cudownymi” pastami, dopóki nie usuniemy z diety rzeczywistego winowajcy, cukru. Jednak jak najbardziej -bardzo ważne jest regularne mycie zębów i płukanie jamy ustnej, najlepiej po każdym posiłku a nawet małej przekąsce by usunąć naloty na zębach i resztki pokarmowe, jeszcze zanim bakterie je rozłożą.
– I.: Co zrobić gdy nie ma możliwości mycia zębów po posiłkach?
– A.: Jeżeli nie ma możliwości mycia zębów po każdym posiłku, warto jest sięgnąć po gumę do żucia, oczywiście czytając uważnie etykietę na opakowaniu by nie zawierała dodatku cukru. Guma do żucia zwiększa wydzielanie śliny, a ta z kolei rozpuszcza kwas i opłukuje zęby.
– I.: Czy rzeczywiście słodycze niszczą szkliwo? Czy to tylko stereotyp, którym „karmimy” dzieci?
– A.: Niestety nie jest to stereotyp, a raczej „straszliwa” prawda.
Słodycze niszczą szkliwo! CUKIER oraz zawierające go pokarmy, stanowią idealną pożywkę dla bakterii. W czasie przemiany bakterie tworzą z cukru agresywne kwasy atakujące szkliwo i wypłukujące z niego substancje mineralne, w wyniku czego zmiękczają je i rozkładają. Skutkiem tego jest martwica miazgi zęba i bolesny stan zapalny wymagający interwencji lekarza stomatologa.
– I.: Czym grozi chory ząb?
– A.: Chory ząb grozi zapaleniem opon mózgowo-rdzeniowych i chorobami mózgu, zapaleniem nerwu wzrokowego i gałki ocznej, zapaleniem ucha środkowego, choroby skóry (wypryski, ropnie, wysypka), zapaleniem wsierdzia, bólami zapaleniem stawów, zapaleniem nerek, chorobą wrzodową żołądka i dwunastnicy, zapaleniem gruczołu krokowego, jąder bądź jajników.
– I.: Jakie substancje odżywcze zawarte w pokarmach są najważniejsze dla zdrowia naszych zębów? Wapń?
– A.: Korzystne substancje dla naszych zębów to m.in. fluor i wapń, magnez , witamina. A, D, C.
Wapń- MOCNE SZKLIWO
By utrzymać mocne szkliwo, niezbędny jest wapń. To on chroni nasze zęby.
Najwięcej dobrze przyswajalnego wapnia dla organizmu zawierają mleko i przetwory mleczne (jogurt, kefir, maślanka, sery)- Warto dodać, że wapń zawierają wszystkie rodzaje mleka i jego przetworów bez względu na zawartość w nich tłuszczu. Duże ilości tego składnika znajdują się w konserwach rybnych czy rybach wędzonych spożywanych wraz z ośćmi. W innych produktach zawartość wapnia jest niska i wynosi od kilku do kilkudziesięciu mg w 100g. Są to: ciemne pieczywo, rośliny strączkowe, warzywa i owoce. Z produktów pochodzenia roślinnego wapń nie jest dobrze przyswajany ze względu na obecność w nich fitynianów i kwasu szczawiowego. Dlatego też zębom nie służy dieta wegetariańska, gdyż mięso zawiera składniki, które ułatwiają wchłonięcie wapnia. Można też popijać wodę mineralną bogatą w wapń. Natomiast osoby, które są uczulone na mleko i jego przetwory powinny regularnie stosować suplementy diety dostarczające tego pierwiastka w odpowiedniej ilości, najlepiej pod kontrolą lekarza, czy dietetyka by nie przekraczać zalecanego spożycia (gdyż nadmiar wapnia może zaburzyć gospodarkę mineralną w stosunku do innych składników).
Fluor – WALKA Z PRÓCHNICĄ
Działa antybakteryjnie, rozcieńcza kwasy powstałe w ustach po posiłkach. Dodatkowo wzmacnia szkliwo. Należy pamiętać, że nadmiar fluoru może być szkodliwy!
Znajdziemy go w takich produktach jak: woda pitna, herbata, ryby, sól fluorowana, produkty zbożowe, sery podpuszczkowe, soja.
Witamina D-TWARDE ZĘBY
Na twardość zębów największy wpływ ma witamina D, która reguluje gospodarkę wapniowo-fosforanową. Pomaga przyswajać wapń i fosfor jak i reguluje mineralizację szkliwa.
Witaminę D znajdziemy głownie w produktach pochodzenia zwierzęcego. Szczególnie dużo tej witaminy zawierają tłuste ryby (łosoś, makrela, śledź, halibut, tuńczyk), tłuste przetwory mleczne, masło, żółtka jaj.
Witamina A i C- ZDROWE DZIĄSŁA I WALKA Z BAKTERIAMI
Dziąsła w dobrym stanie pomoże utrzymać witaminą A. Zapobiega próchnicy i działa bakteriobójczo. Znajdziemy ją w takich produktach jak: ryby, jaja, masło, sery dojrzewające (żółte), marchwi, warzywach zielonych, morelach, brzoskwiniach, śliwkach, wiśniach. Natomiast witamina C, wzmacnia drobne naczynia krwionośne, zwiększa odporność na infekcje. Przeciwdziała odsłanianiu szyjek dziąseł. Znajdziemy ją w warzywach ( głównie: papryka czerwona, liście pietruszki, kapusta, kalarepa, kalafior, brokuły), owocach (owoce dzikiej róży, czarna porzeczka, poziomki, truskawki) i ziemniakach.
Guma do żucia- OCHRONA PRZED KAMIENIEM
Obecnie najlepszym sposobem zapobiegania powstawaniu kamienia nazębnego jest mycie zębów po posiłku, a jeżeli nie jest to możliwe to jeśli nie ma przeciwwskazań można sięgnąć po gumę do żucia bez cukru. Wzmaga ona ilość produkowania śliny. Ta z kolei zwalcza bakterie i kwasy. Dodatkowo oczyszcza przestrzenie międzyzębowe. Zaleca się żucie gumy przez 5-10 min po każdym posiłku. Nie należy jednak żuć za dużo- może to przeciążyć stawy skroniowo-żuchwowe.
– I.: Co jeść, by mieć zdrowe i mocne zęby?
– A.: Dieta dla zdrowych zębów powinna być zbilansowana pod względem zawartości energii i składników odżywczych , w tym witamin i składników mineralnych. Biorąc pod uwagę, że nie istnieje produkt, który dostarczałby wszystkich składników w odpowiednich ilościach i proporcjach, istotne jest urozmaicenie jadłospisu i uwzględnienie w nim produktów pochodzących z różnych grup, głównie mleka i jego przetworów oraz świeżych warzyw, owoców, bogatych m.in. w składniki mineralne produktów zbożowych, np. ciemnego pieczywa, dobre tłuszcze (z ryb oliwek orzechów). Warzywa i owoce powinny stanowić przynajmniej połowę każdego posiłku (dobrze aby część była na surowo). Jedna czwarta posiłku to produkty białkowo-tłuszczowe (nabiał, ryby, mięso – najlepiej drób tłuszcze nienasycone – oliwa z oliwek, olej rzepakowy, olej lniany). Jedna czwarta posiłku to produkty zbożowe (chleb – najlepiej pełnoziarnisty, makarony, kasze). Napoje najlepiej niesłodzone.
Ważne jest również ograniczenie spożycia cukrów prostych (cukier, biała mąka), soli kuchennej oraz produktów przetworzonych z dużą zawartością fosforanów. Pokarmy takie są najgorsze dla zębów (najsilniej zakwaszają jamę ustną i osłabiają zęby) Na przykład: krakersy, słodycze (szczególnie lizaki i cukierki przylepiające się do zębów) chipsy, białe pieczywo. Każdy słodki i lepki pokarm, który zostaje w ustach na dłużej np. toffi – może uszkodzić zęby. Ryzyko związane z piciem słodkich napojów jest szczególnie niedoceniane. Napoje gazowane zawierają około 10 g cukru w 0,1 litrze płynu. Ryzyko to jest szczególnie wysokie, jeżeli pijemy taki napój wieloma małymi łykami.
– I.: Jaka powinna być sekwencja jedzenia? Zasada kolejności?
– A.: Niektóre pokarmy i sposób jedzenia przyspieszają rozwój próchnicy bardziej niż inne. Pokarm słodki jest bardzo szybko atakowany przez bakterie, a zęby niszczone przez wytwarzany kwas. Dlatego istotne jest to co jemy na początku i to co na końcu naszego posiłku. Zaczynamy od produktów kariogennych a kończymy na kariostatycznych (czyli chroniących przed próchnicą).
Produkty kriogenne: rodzynki i inne suszone owoce, ciasto z owocami, sucharki, batoniki, ciasteczka, chipsy ziemniaczane, pączki, dżem, marmolada.
Produkty kariostatyczne: mleko i jego przetwory, mleczne wyroby czekoladowe, świeże owoce i warzywa, mięso, ryby, jaja, herbata (zwłaszcza zielona), kakao, margaryna, masło
– I.: Jak dbać o zdrowie zębów naszych dzieci? Unikać twardych pokarmów? Odrywać skórki od chleba?
– A.: Podczas ząbkowania powinno się dawać dziecku twarde pokarmy (np. skórkę od chleba, marchewkę), aby masowało sobie dziąsła i łagodziło niemiłe odczucia towarzyszące wyrzynaniu się ząbków. Podawane pokarmy powinny mieć stałą konsystencję, wymagającą gryzienia i żucia. Od 3. roku życia można podawać pokarmy twarde, które wpływają na prawidłowy rozwój szczęk i uzębienia, a także wydzielanie śliny i soków trawiennych. Powinno się ograniczać podawanie słodkich pokarmów i napojów (szczególnie przed snem i w nocy), gdyż zwiększają one ryzyko pojawienia się próchnicy. W diecie dziecka powinny się znaleźć: mleko, sery, twarogi, chude mięso, ryby, jaja, warzywa i owoce. Powinno się ograniczyć pokarmy zawierające węglowodany (np. słodycze). Wywołują one niedobór witaminy B, a w konsekwencji brak białka w tkankach zęba i próchnicę. Zmniejszają one również spożycie pokarmów zawierających witaminy, białko i sole mineralne – składniki potrzebne dla zdrowych zębów. Powinno się ograniczyć pokarmy, które mają lepką konsystencję (przyklejają się do zębów, są trudne do usunięcia). Posiłki powinny być spożywane o stałych porach, około 5 razy dziennie. Powinno się ograniczyć podjadanie między posiłkami głównymi, gdyż częste jedzenie obniża pH w jamie ustnej, co sprzyja demineralizacji szkliwa. W nocy powinno się pić tylko niesłodzoną wodę. Zastosowanie się do wskazówek wraz z regularnym myciem zębów po każdym posiłku, zagwarantują zdrowe zęby i wspaniały uśmiech!
– I.: Bardzo Pani dziękuję! Teraz już chyba nikt nie będzie miał żadnych wątpliwości w kwestii dbania o ząbki oraz błyskawicznie zadba o higienę jamy ustnej!
– A.: Dziękuję bardzo, to była czysta przyjemność.
Z Panią mgr inż. Agnieszka Starbałą, specjalistką ds. żywienia człowieka i dietetyki, rozmawiała Irmina Szadkowska-Filipowicz.
