Musimy pamiętać, że ciepłota ciała zdrowego dziecka nie utrzymuje się stale na poziomie 36,6C czy 36,9C, co uznaje się za normę, waha się ona często w gorę albo w dół zależnie od pory dnia i od ruchu dziecka. Na ogół temperatura rano jest niższa, a późnym popołudniem – wyższa, po każdym wysiłku, albo gdy dziecko biega, temperatura może się podnieść nawet do 37,5C. natomiast, gdy osiągnie poziom powyżej 38C, na pewno wskazuje chorobę.
Różnica temperatury zależy od tego, w którym miejscu ciała jest mierzona. A może być mierzona w jamie ustnej, pod pachą albo w odbytnicy. W odbytnicy temperaturę mierzy się zwykle niemowlętom, służy do tego termometr o zaokrąglonym cienkim końcu. Przed mierzeniem zbiorniczek z rtęcią na termometrze należy posmarować wazeliną. Mierzymy krótko, już po minucie możemy być zorientowani, jaką dziecko ma ciepłotę ciała. Temperatura w odbytnicy jest zawsze najwyższa, ponieważ mierzona jest wewnątrz ciała. Na ogół jest wyższa o pół stopnia, tj. 5 kresek, w porównaniu z temperaturą mierzoną pod pachą.
Dziecku powyżej roku powinno się mierzyć temperaturę pod pachą przez około 4 minuty, natomiast gdy ma ponad pięć lat i potrafi aktywnie współdziałać w tej czynności, zamiast pod pachą, możną ją mierzyć w jamie ustnej pod językiem. Czas mierzenia pod językiem wynosi ok. 2 minuty.
Jakie są przyczyny gorączki?
Najczęściej powodują gorączkę u dzieci choroby zakaźne wywołane przez bakterie i wirusy. Choroby zakaźne bakteryjne to: płonica (szkarlatyna), błonica (dyfteryt), krztusiec (koklusz), dur brzuszny, dury rzekome, czerwonka bakteryjna. Natomiast najczęstsze choroby zakaźne wirusowe to: grypa, ospa wietrzna, odra, świnka – zapalenie ślinianki przyusznic, wirusowe zapalenie wątroby i inne.
Gorączka może wystąpić również z innych powodów – po zabiegach operacyjnych, po zatruciu środkami chemicznymi, a nawet na skutek zdenerwowania. Z jednej strony gorączka ma korzystne działanie, hamuje bowiem rozwój drobnoustrojów, wzmaga wytwarzanie przeciwciał zwalczających chorobę, jednak długo utrzymująca się wysoka temperatura ujemnie wpływa na organizm. Powoduje uszkodzenie wielu narządów- układu krążenia, układu nerwowego, wątroby i innych. Dlatego wysoką, długotrwającą gorączkę należy obniżać poprzez stosowanie leków przeciwgorączkowych.
Przy bardzo wysokiej gorączce można nacierać skórę dziecka chłodną wodą. Zabieg ten pobudza krążenie krwi. Krew, docierając do skóry, chłodzi się dzięki parowaniu wody z powierzchni ciała. Można też w takiej sytuacji owinąć dziecko mokrym, chłodnym ręcznikiem, lub zanurzyć je w letniej wodzie.
Nie głodzić!
W dawnych czasach uważano, że gorączka powstaje wskutek podrażnienia przez pokarm błony śluzowej jelit i że podawane pożywnie podnosi temperaturę. Stąd pacjenci byli dłużej lub krócej głodzeni i tracili zwykle do 30% ciężaru ciała. Dopiero w XX wieku lekarze klinicyści doszli do wniosku, że niebezpieczeństwo kryje się nie tyko w zakażeniu organizmu, ale także w osłabieniu i wyniszczeniu chorego, spowodowanym właśnie głodzeniem.
Stwierdzono, że chorzy gorączkujący – dzieci i dorośli – wymagają nawet nieco większej ilości pożywienia, ponieważ zwiększa się u nich podstawowa przemiana materii. W czasie gorączki jest gorsze trawieni i wchłanianie pokarmów, inaczej słabsze ich wykorzystywanie. Równocześnie organizm potrzebuje więcej energii na podstawowe procesy życiowe, jak: bicie serca, oddychanie, pracę przewodu pokarmowego i inne. Energii tej dostarcza właśnie pożywienie. W czasie głodówki organizm czerpie ja z tkanki tłuszczowej i mięśni, co prowadzi do wyniszczenia.
Pić!
Dziecko chore musi otrzymać dostateczną ilość płynów. Mając na uwadze wysoką temperaturę poci się, tracąc z organizmu wodę i elektrolity. Pocenie to objaw korzystny, ponieważ ułatwia regulowanie temperatury ciała. Utrata wody i elektrolitów zmusza jednak do ich uzupełnienia. Płyny pomagają w usuwaniu z organizmu szkodliwych toksyn i niepotrzebnych produktów przemiany materii. Należy więc zwracać uwagę, aby dziecko wydalało odpowiednią ilość moczu.
Obfite dostarczanie płynów wpływa korzystnie na przebieg choroby, można je podawać w różnych postaciach, jako wodę przegotowaną, słaba herbatę, napar z rumianku, mięty, lipy, soki owocowe, warzywne, kompoty, mleko zsiadłe, kefir, jogurty, zupy czyste. Takie napoje nie tylko dostarczają wody, ale tez są bardzo dobrym źródłem witamin i soli mineralnych.
Witamina C przy gorączce
Witamina C ma duże znaczenie w zwalczaniu zakażenia wywołanego przez drobnoustroje. W chorobach przebiegających z gorączką zwiększa się zapotrzebowanie organizmu na tę witaminę. Wchodzi ona w skald „komórek żernych” ( białych krwinek i komórek układu siateczkowo-śródbłonkowego znajdujących się w wątrobie, śledzionie), które „pożerają” obecne w organizmie bakterie, wirusy i różne szkodliwe substancje. Witamina C wpływa pobudzająco na tworzenie się przeciwciał skierowanych przeciwko mikroorganizmom wywołującym choroby. Ma właściwości bakteriobójcze – hamuje wzrost niektórych bakterii i unieszkodliwia wydzielanie przez nie toksyny.
Dobrym źródłem witaminy C są soki z cytryny, pomarańczy, pomidorów, kwaszonej kapusty, porzeczek.
Warzywa kapustne są dobrym źródłem witaminy C, jednak ze względu na właściwości wzdymające nie są zalecane w chorobach przebiegających z gorączką.
Jak karmić gorączkujące dziecko?
W chorobach przebiegających z gorączką nie można stosować szablonu dietetycznego. Chore dzieci należy traktować indywidulanie, dostosowując żywienie do wieku, rodzaju choroby i jej przebiegu. Dieta może uleć różnym modyfikacjom, zależnie od natężenia choroby oraz od pracy przewodu pokarmowego.
W okresie bardzo wysokiej temperatury, w stanie ostrym, dieta powinna mieć konsystencję płynną lub papkowatą, a wiec zawierać dużą ilość płynów, węglowodanów (cukry), witamin, składników mineralnych. Może mieć natomiast ograniczoną ilość kalorii. Jeśli chorobie towarzyszy biegunka, z żywienia wyłączyć należy: mleko (cukier mleczny), chłodne napoje, owoce, soki, miód, ograniczyć cukier.
Wskazane natomiast będą: napar z suszonych czarnych jagód, kakao na wodzie, gorzka herbata, ryż, mąka ziemniaczana (kisiele).
W zaparciach powinno się podawać produkty i pokarmy, które pobudzają czynność wydzielniczo – ruchową jelit i oczyszczają je – soki z warzyw i owoców, kompoty, wodę z miodem, cukier mleczny (laktoza), jednodniowy kefir, jogurt, świeże zsiadłe mleko, namoczone suszone śliwki.
W chorobach przewlekłych, z dłużej trwającą gorączką, w okresie zdrowienia dieta musi być odżywcza, łatwo strawna, bogata w białko, witaminy, składniki mineralne, bogata energetycznie. Kalorie należy zwiększać nawet o 50%. Źródłem energii będą podane w zwiększonej ilości cukry i tłuszcze. Dziecko powinno otrzymać 5-6 posiłków w małych objętościach.
Nie należy podawać pokarmów ostrych, słonych, gorzkich, pikantnych. Potrawy i napoje powinny mieć temperaturę pokojowa. Nie zaleca się potraw smażonych, pieczonych z tłuszczem, produktów wysokoresztkowych- zawierających dużo błonnika.
Cenne są wówczas pokarmy pobudzające apetyt.
Duże znaczenie w żywieniu dzieci chorych z gorączką mają takie produkty jak:
• Mleko, jeśli dziecko nie ma biegunki i dobrze mleko znosi, należy je podawać w ilościach około 3 szklanek dziennie. Dzieci starsze wola nieraz kefir, jogurt, lub mleko zsiadłe, ponieważ produkty te mają orzeźwiający smak. Wskazane są one szczególnie przy zaparciach – działają rozwalniająco.
• Ser twarogowy jest dobrym źródłem białka. Można z niego sporządzić różne pasty, oraz wile innych potraw.
• Jaj są odżywcze – najlepiej podawać je gotowane na miękko lub w postaci jajecznicy na parze.
• Mięsa białe z drobiu oraz cielęcina, wołowina – zaleca się gotowane pulpety, budynie mięsne. W diecie tej cenne są wywary mięsne, buliony zawierające związki purynowe pobudzające apetyty.
• Tłuszcze powinny być łatwo strawne: masło, śmietanka, olej(jeśli nie ma biegunek). Podaje się je na surowo. Potrawy smażone, pieczone w tłuszczach są źle tolerowane.
• Bardzo chętnie spożywane są przez chore dzieci galaretki: owocowe, mięsne, rybne, drobiowe
• Duże zastosowanie mają warzywa( z wyjątkiem grochu, fasoli, bobu, ogórków, kalafiorów). Nie wszystkie dzieci dobrze tolerują kapustę, buraki, ponieważ mogą wystąpić po nich wzdęcia. Wskazana natomiast jest kapusta kwaszona. Warzywa najlepiej podawać gotowane, np. w postaci puree z masłem.
• Z pieczywa chore dzieci najchętniej spożywają biszkopty, sucharki, herbatniki – np. alberty, ewentualnie bułkę pszenną .
Gdy minie gorączka:
• Podaj dziecku więcej kalorycznych potraw
• Dużo płynów w postaci soków owocowo-warzywnych, mleka, kefiru, jogurtu
• Z tłuszczów wybieraj oleje, masło, śmietankę, i tylko na surowo
• Ogranicz spożycie błonnika- powoduje wzdęcia
• Wyklucz z diety pokarmy wzdymające; cebulę, kapustę, rośliny strączkowe
• Nie stosuj używek: mocnej herbaty, kakao
• Uwzględnij w diecie więcej białka, którego źródłem są: chude mięso, chude ryby, chude mleko, chude sery twarogowe
• Jasne pieczywo, kasze, ryż, drobny makaron dostarczają węglowodanów a więcej energii
• Nie zapomnij o witaminach: C, z grupy B oraz solach mineralnych. Znajdziesz je w warzywach i owocach- najlepiej przyrządzaj je w postaci soków
• Posiłki podawaj regularnie – 5 razy w ciągu dnia, ciepłe
• W razie biegunki ogranicz spożycia mleka, tłuszczu, soków, cukru
• Potrawy przyrządzaj metoda gotowania w wodzie, na parze, w garnkach bez wody, duszenia bez tłuszczu, pieczenia w pergaminie, folii, na ruszcie, rożnie
• Zupy i sosy gotuj na wywarze z warzyw, podprawiaj zawiesiną z mąki i mleka lub śmietanki, podprawą zacieraną z mąki, oleju lub masła. Nie zasmażaj!
Aneta Strelau
Mama Adasia i Wojtusia, dyplomowany dietetyk
