Ziemia jest wszędzie – w doniczkach z roślinami, na placu zabaw, w ogrodzie, pomiędzy płytami chodnika. Naukowcy nazywają ziemię GLEBĄ i przy tym określeniu pozostańmy. Gleba jest bardzo ważnym elementem przyrody. W glebie rosną drzewa, kwiaty i trawy, w glebie sadzimy warzywa i zboża. W glebie żyje mnóstwo stworzeń. Po glebie chodzimy. Bez gleby nie byłoby życia.
Czy wiecie z czego składa się gleba?
Gleba to w bardzo wielkim skrócie rozdrobnione kawałki skał. Tych samych skał, z których „zrobione są” góry oraz właściwie cała kula ziemska pod powierzchniami wód i… ziemi. Cząstki gleby są bardzo rozdrobnione, zupełnie jak ziarenka piasku – i to wcale nie jest złe porównanie, ponieważ piasek to małe ziarenka skały kwarcowej. Piasek jest bardzo jednorodny – składa się z samych takich samych ziarenek. Natomiast gleba jest mieszanką różnych skał a także tego, co się rozkłada w przyrodzie – np. liści, gałęzi oraz różnych małych i dużych zwierzątek. W skład gleby wchodzą jeszcze dwa bardzo ważne elementy, bez których gleba nie mogłaby mieć swoich właściwości – a mianowicie życiodajna woda i równie niezbędne do życia powietrze.
Przypomnijmy. Glebę tworzą:
- frakcja mineralna – czyli drobinki skał,
- frakcja organiczna – czyli rozkładające się części roślin i zwierząt,
- woda,
- powietrze.
Prosty eksperyment – budowa gleby
Weźcie kawałek białej kartki i wyjdźcie przed blok. Wykopcie patykiem trochę ziemi i nasypcie na kartkę. Sprawdźcie czy:
– da się podzielić cząsteczki ziemi na kilka frakcji, różniących się od siebie wyglądem? Np. ziarenka piasku, jakieś czarne cząsteczki o dziwnych kształtach, itp. Spróbujcie je rozdzielić.
– czy po kilku minutach kartka zrobiła się wilgotna? W ten sposób można zaobserwować, że w glebie znajduje się woda.
W dużym przezroczystym naczyniu spróbujcie stworzyć przekrój gleby – pierwsza warstwa to ogromne złomy skalne (w naszym naczyniu to będą duże kamienie), kolejna warstwa to ziemia z mniejszymi kamieniami, potem ziemia z rozkładającymi się fragmentami roślin oraz małymi organizmami, które ją zamieszkują, na wierzchu ułóżcie trawę.
Czy w glebie ktoś mieszka?
Dzięki obecności wody i powietrza w glebie mogą mieszkać różne organizmy – a jest ich tam bardzo dużo! Począwszy od:
- niewidocznych dla nas gołym okiem bakterii (tych „dobrych” i tych „złych”),
- wielu gatunków grzybów (nie takich, jakie zbieramy w lesie, ale takich, których ciao składa się ze strzępek, czyli takich „farfocli”),
- pierwotniaków czy glonów (niektórzy pewnie już poznali w szkole okrzemki i pantofelki),
- mnóstwa owadów,
- a także znanych nam wszystkim dżdżownic
- oraz większych stworzeń jak krety czy nornice.
Gleba jest więc domem dla wielu stworzeń. Wszystkie one robiąc swoją pracę i spulchniają glebę powodują, że staje się żyzna czyli bogata w składniki odżywcze, z dobrą strukturą (budową) dla roślin. Rośliny nie mogłyby żyć bez gleby! To właśnie z gleby pobierają wodę i różne pierwiastki, aby mogły zdrowo rosnąć.
Obserwujemy życie gleby
Możecie teraz nałożyć na kartkę trochę większą ilość ziemi, spróbować ukopać trochę głębiej. Poszukajcie ziemi o różnych kolorach, wilgotności i konsystencji. Poobserwujcie, czy na waszej kartce przypadkiem coś się nie rusza. Sprawdźcie palcami czy ziemia jest gładka, czy twarda, a może miękka, czy jest sucha lub wilgotna. Przyjrzyjcie się ziemi przez szkło powiększające.
Rozejrzyjcie się dookoła – czy widzicie ptaki (np. drozdy) wyciągające z ziemi dżdżownice? Czy widać gdzieś kopce kreta? A może po deszczu zauważycie malutkie kopczyki zrobione z ziemi?
(kliknij na grafikę, żeby pobrać zadania)
Co rośliny myślą o glebie?
Rośliny nie urosną na każdej glebie. Dziwne, prawda? Bo wydawać by się mogło, że ta gleba to taki urodzajny „kompostownik” z resztek. I tak trochę jest, ale bardzo ważne jest, ile jest poszczególnych elementów. I tak gleba, gdzie jest dużo materii organicznej (czyli rozłożonych przez bakterie i grzyby resztek liści i zwierząt), jest dla roślin odżywcza i tam chętnie urosną.
Gleba piaszczysta z kolei jest mało atrakcyjna dla roślin, bo nie ma tam dla nich „jedzenia” a woda szybko przez piasek przelatuje i staje się dla roślin niedostępna. Żyzne gleby będą tam, gdzie materia organiczna krąży w naturalnym obiegu, tzn. np. w lasach, gdzie spadają liście, które się rozkładają i nikt ich nie sprząta. Także tam, gdzie rośnie dużo różnorodnych roślin – bo takie środowisko zaprasza mnóstwo zwierząt – każde z nich znajdzie coś dla siebie do jedzenia i do mieszkania. Im więcej różnorodnych organizmów występuje w danym miejscu (zapamiętajcie to bardzo ważne słowo: BIORÓŻNORODNOŚĆ) – tam będzie bogatsza gleba.
Z kolei słabe gleby będą tam, gdzie np. uprawia się cały czas te same rośliny (np. co roku tylko pszenica), które zużywają ciągle te same składniki. Tam, gdzie jest sucho, gdzie ziemia jest ubita przez samochody lub ludzi, tam, gdzie wygrabia się liście i kosi trawniki co 3 dni.
Czy wokół nas jest żyzna gleba? Ćwiczenie
Wyznaczcie w drodze do szkoły czy przedszkola 3-4 miejsca, np. trawnik pod blokiem, rabatę z kwiatami, zarośla z krzewów, piaskownica. Zaobserwujcie, czy dużo roślin tam rośnie? Czy są do siebie podobne? Czy się powtarzają na różnych stanowiskach? Gdzie było najwięcej gatunków? Zapiszcie te spostrzeżenia a następnie zbierzcie do słoiczków po trochu ziemi z każdego z tych miejsc, a potem w domu porównajcie, czy wyglądają tak samo? Jakie mają kolory? Czy ziarenka są podobne czy różne?
Jaki „smak” ma gleba?
Gleba ma jeszcze jedną bardzo ważną właściwość, a mianowicie odczyn. Mówimy, że ziemia jest kwaśna, obojętna lub zasadowa. Ta kwasowość (odczyn) gleby zależy od wielu rzeczy, których będziecie się uczyć na chemii w starszych klasach, ale najważniejsze jest to, że różne rośliny najlepiej rosną na glebie o różnym odczynie – np. lawenda na glebie zasadowej, a żurawina na kwaśnej. Dobrze jest to wiedzieć, aby sadzić rośliny „z głową”, aby dać im szansę na zdrowy wzrost.
Jak sprawdzić odczyn gleby?
Kwasowość gleby łatwo sprawdzicie za pomocą papierków lakmusowych, które można kupić w sklepie budowlanym lub ogrodniczym – polecamy się zabawić z takimi próbkami.
Inne zadania związane z glebą (kliknij na grafikę, by pobrać zadanie):
Budowa gleby – karty pracy i kolorowanki
Rzadko patrzymy pod nogi zastanawiając się nad tym, że gleba, po której codziennie chodzimy jest tak niezwykła i różnorodna. Warto na chwilę zatrzymać się i spojrzeć w głąb gleby jako fascynującego „materiału” pełnego tajemnic i będącego domem dla wielu małych mieszkańców. W usystematyzowaniu zdobytych na zajęciach na temat glebie informacji mogą pomóc bezpłatne kolorowanki i karty pracy, które pobierzecie klikając w grafiki:
Zuzanna Molak, Fundacja W związku z naturą
