Lekarz pediatra Lidia Stolarska-Kraszewska odpowie na te wszystkie pytania związane ze szkarlatyną u dzieci.
Skąd się bierze ta choroba?
Szkarlatyna, inaczej zwana płonicą, jest jedną z najczęściej występujących chorób zakaźnych u dzieci. Wywołują ją bakterie, beta-hemolizujące paciorkowce grupy A, tak zwane ropotwórcze. Płonica rozpowszechniona jest na całym świecie i co kilka lat dochodzi do znacznego wzrostu zachorowań. W Polsce ostatnia epidemia wystąpiła w 1995 roku. Odnotowano wtedy ponad 26 tysięcy zachorowań.
Jak można zarazić się szkarlatyną?
Szkarlatyną możemy zarazić się wyłącznie od człowieka. Do zakażenia dochodzi najczęściej drogą kropelkową podczas kontaktu z osobą chorą lub nosicielem oraz z przedmiotami zanieczyszczonymi bakteriami (ręczniki, bielizna, pościel), rzadko przez skażoną żywność. Zakażeniom sprzyjają złe warunki sanitarne, niedostateczne przestrzeganie zasad higieny i przebywanie dzieci w dużych skupiskach (przedszkola, szkoły, internaty).
Czy to choroba sezonowa? Kto najczęściej choruje na szkarlatynę?
Do zachorowań dochodzi w okresie jesienno-zimowym tzn. od października do marca.
Na szkarlatynę można zachorować w każdym wieku, ale najczęściej zapadają na nią dzieci w wieku 4-6 lat, częściej chłopcy, rzadko niemowlęta.
Jakie są objawy szkarlatyny? Jak przebiega choroba?
Wystąpienie choroby poprzedza okres wylęgania (bezobjawowy) trwający 2-5 dni.
Szkarlatyna rozpoczyna się gwałtownie. Dziecko jest w stanie pełnego zdrowia i nagle pojawia się:
– gorączka, szybki wzrost temperatury ciała nawet do 40 stopni Celsjusza
– ból głowy
– ból gardła
– nudności i wymioty
– ból brzucha
– biegunka
– ból i obrzęk węzłów podżuchwowych i szyjnych.
Nasilenie dolegliwości zależy od intensywności i drogi zakażenia, ale najczęściej dziecko sprawia wrażenie bardzo chorego, jest apatyczne, cierpiące.
Zwykle 12-36 godzinach od początku choroby, na tułowiu pojawia się wysypka, która szybko rozprzestrzenia się na resztę ciała (nie obejmuje powierzchni dłoniowych rąk i podeszwowych stóp). Jest najintensywniejsza na cieplejszych obszarach skóry (klatka piersiowa, brzuch, pachy, pachwiny, pośladki). Wysypka jest charakterystyczna: drobnoplamista (wykwity wielkości łebka szpilki), szkarłatna (jak po uderzeniu ostrą szczotką), blednie pod wpływem ucisku, ma tendencję do zlewania się, skóra jest szorstka, może lekko swędzieć.
W fałdach skórnych pojawiają się linijne wybroczyny, tzw. objaw Pastii. Na twarzy widoczny jest rumień, który nie występuje wokół nosa i ust (tzw.trójkąt Fiłatowa). Wysypka utrzymuje się od kilku godzin do kilkunastu dni.
Typowe dla szkarlatyny jest łuszczenie się skóry. Rozpoczyna się po około tygodniu od ustąpienia wysypki od skóry twarzy, później tułowia a po około 3 tygodniach dochodzi do płatowego złuszczania się skóry dłoni i stóp. Przy nietypowym przebiegu szkarlatyny pojawienie się charakterystycznego łuszczenia się skóry może potwierdzać przebycie tej choroby. Czasem łuszczenie w ogóle nie występuje.
Śluzówki jamy ustnej stają się intensywnie czerwone, migdałki najczęściej powiększone, z nalotem (od 2 dnia choroby). Na podniebieniu i łukach podniebiennych pojawiają się żywoczerwone zmiany, które zlewając się ze sobą dając obraz szkarłatnego gardła.
Ważne znaczenie dla rozpoznania szkarlatyny ma wygląd języka. Początkowo jest on pokryty białym nalotem, który złuszcza się od drugiego dnia choroby. Proces ten rozpoczyna się od czubka i brzegów języka, a kończy na jego nasadzie. Odsłonięte, zaczerwienione, obrzęknięte brodawki języka powodują, że ma on bardzo charakterystyczny wygląd i nazywany jest językiem ,”malinowym” (,”truskawkowym”).
Niepowikłanej szkarlatynie nie towarzyszą takie objawy jak katar, kaszel czy zapalenie spojówek.
Jak odróżnić szkarlatynę od innych chorób?
Czasem szkarlatyna nie ma typowego przebiegu i trudno jest postawić właściwe rozpoznanie.
W niektórych infekcjach bakteryjnych np. spowodowanych zakażeniem gronkowcem złocistym, a także chorobach wirusowych jak odra czy różyczka, zmiany skórne mogą być podobne do tych w płonicy.
W reakcjach alergicznych, głównie polekowych, występują wysypki podobne do szkarlatynowej, ale zwykle towarzyszy im nasilony świąd i nie ma gorączki.
Od jakiegoś czasu odnotowuje się u dzieci wzrost zachorowań na chorobę, której objawy są podobne do choroby Kawasaki. Nie znamy czynnika wywołującego tę chorobę, ale w tym sezonie wiąże się zachorowania z zakażeniem wirusem COVID-19. W chorobie Kawasaki, tak jak w szkarlatynie, występuje wysoka gorączka, wysypka, zaczerwienienie śluzówek jamy ustnej i języka dlatego też należy brać ją pod uwagę w różnicowaniu ze szkarlatyną.
Czy są jakieś specjalne badania, które potwierdzą, że dziecko choruje na szkarlatynę?
W celu postawienia właściwego rozpoznania lekarz zbiera wywiad, bada dziecko i ewentualnie zleca dodatkowe badania. Największe znaczenia dla potwierdzenia rozpoznania szkarlatyny ma wyhodowanie z wymazu z gardła paciorkowca typu A (Streptococcus pyogenes) lub dodatni wynik szybkiego testu wykrywającego antygen paciorkowca. W badaniach krwi podwyższona jest ilość leukocytów, szybko narasta poziom CRP i OB, a po kilku dniach też ASO.
Jak przebiega leczenie szkarlatyny?
Szkarlatynę zawsze powinniśmy leczyć antybiotykiem. Zalecane jest podawanie penicyliny przez 10 dni. W razie alergii, nietolerancji – innych antybiotyków. Zwykle po 2-5 dniach leczenia następuje bardzo duża poprawa stanu ogólnego dziecka, ustępuje gorączka, zmniejsza się ból gardła, poprawia się łaknienie. W leczeniu zakażeń paciorkowcowych zależy nam na całkowitym usunięciu tej bakterii z organizmu i dlatego nie powinniśmy modyfikować dawki antybiotyku ani skracać czasu zalecanej terapii pomimo uzyskania szybkiej poprawy.
W pierwszej dobie antybiotykoterapii wskazana jest izolacja chorego dziecka, a także leżenie w łóżku przez cały okres ostrej fazy choroby. Powinniśmy stosować oszczędzający tryb życia przez pierwszy tydzień leczenia. W razie potrzeby (nasilona gorączka, intensywny ból gardła) można podawać leki przeciwgorączkowe.
W każdej infekcji, a szczególnie przebiegającej z gorączką, powinniśmy dbać o zapewnienie dziecku odpowiedniej ilości płynów i diety lekkostrawnej.
Czy mogą być powikłania i co powinno zaniepokoić rodziców?
Obecnie, dzięki dobrym standardom diagnostycznym i skutecznemu leczeniu, rzadko dochodzi do powikłań. W trakcie trwania choroby zdarzają się zapalenia ucha, zatok i węzłów chłonnych. Po kilkunastu dniach od pierwszych objawów szkarlatyny może rozpocząć się gorączka reumatyczna, a także zapalenie nerek. Niezwykle rzadkim, ale bardzo niebezpiecznym powikłaniem, jest wstrząs septyczny.
Jeżeli przebieg szkarlatyny zasadniczo odbiega od wcześniej przedstawionego, w razie nawrotu gorączki, dołączenia się innych objawów np. bólu ucha lub gwałtownego pogorszenia ogólnego stanu zdrowia dziecka, należy niezwłocznie skontaktować się z lekarzem, ponieważ może to świadczyć o rozwijaniu się powikłań.
Czy po przechorowaniu szkarlatyny dziecko nabiera odporności? Czy może chorować na nią powtórnie?
Na szkarlatynę i inne choroby spowodowane paciorkowcami (angina, róża, liszaj) możemy chorować wiele razy, nie uodparniamy się. Sprzyjające ponownemu zakażeniu jest niepełne leczenie poprzedniej infekcji i częsty kontakt z nosicielem paciorkowca, tzn. osobą który nie ma objawów choroby, ale może zarażać innych. Paciorkowce produkują różne substancje, które odpowiedzialne są za wystąpienie charakterystycznych objawów tej choroby. Wśród nich są jady erytrogenne wywołujące wysypkę. Po pierwszym kontakcie z określonym typem tej toksyny wytwarzane są przeciwciała, które powodują, że podczas następnego zakażenia tym typem dziecko zachoruje, ale bez wysypki. Zwykle taki przebieg choroby jest trudniejszy do zdiagnozowania.
Lidia Stolarska-Kraszewska, lekarz pediatra z Przychodni Strefa Pacjenta
