Celiakia ma poważny wpływ na nasze zdrowie i samopoczucie, jednak gdy stajemy w obliczu diagnozy celiakii, zwykle słyszymy nazwę tej choroby po raz pierwszy. Jak rozpoznać pierwsze objawy, do kogo zwrócić się po pomoc i dlaczego warto się zbadać?
Miasto Dzieci rozmawiało na temat z Panią Żanetą Geltz – redaktor naczelną magazynu Hipoalergiczni.
MD: Co to jest celiakia i jak rozpoznać celiakię u dziecka i dorosłego?
ŻG: Zacznę od tego, że nie jestem lekarzem, dlatego w naszej rozmowie skorzystam z wypowiedzi Anny Marczewskiej z Polskiego Stowarzyszenia Osób z Celiakią i na Diecie Bezglutenowej oraz prof. dr hab. n. med. Bożeny Cukrowskiej, Kierownik Pracowni Immunologii w Instytucie „Pomnik-Centrum Zdrowia Dziecka”. Wywiady z obiema Paniami ukazały się na łamach magazynu “Hipoalergiczni”.
Zatem, „celiakia (choroba trzewna) to trwająca całe życie immunologiczna choroba o podłożu genetycznym, charakteryzująca się nietolerancją glutenu – białka zapasowego zawartego w zbożach (pszenicy, życie, jęczmieniu). Działający toksycznie gluten prowadzi do zaniku kosmków jelita cienkiego, maleńkich wypustek błony śluzowej, które zwiększają powierzchnię jelita i są odpowiedzialne za wchłanianie składników odżywczych. W efekcie toksycznego działania glutenu wchłanianie pokarmu jest upośledzone, co prowadzi do wystąpienia różnorodnych objawów klinicznych. Jedyną metodą leczenia celiakii jest stosowanie przez całe życie ścisłej diety bezglutenowej. Na diecie bezglutenowej są też osoby z alergią pokarmową – na pszenicę lub na gluten. Ostatnio też zaczyna się mówić o nowej chorobie – nadwrażliwości na gluten. Są to pacjenci, którzy nie mają przeciwciał swoistych dla celiakii czy zmian w jelitach, ani typowej alergii, ale wprowadzenie diety bezglutenowej sprawia, że cofają im się różne dolegliwości (np. bóle głowy, bóle stawów).
Najczęstsze objawy celiakii to: wzdęty brzuch, biegunka, zaburzenia wzrostu, spadek masy ciała, anemia, nudności, brak apetytu, osteoporoza, niedobory witamin i składników mineralnych, ciągłe zmęczenie, nerwowość, depresja. U dzieci zwykle dominują objawy ze strony układu pokarmowego, a u dorosłych – objawy pozajelitowe”. (cyt. Anna Marczewska)
Jednak „objawy celiakii są bardzo zróżnicowane. Dawniej uważano, że celiakia objawia się głównie przewlekłą biegunką i wtórnymi objawami zaburzeń wchłaniania. Taka klasyczna postać celiakii spotykana jest coraz rzadziej, głównie u małych dzieci. Objawy celiakii obecnie obserwowane dotyczą zarówno przewodu pokarmowego, jak również mogą być związane z innymi układami i organami. Czasami nie jesteśmy w stanie określić, czy to objaw celiakii, czy powikłanie po nierozpoznanej celiakii. Ze względu na różnorodność objawów celiakią powinni zainteresować się lekarze niemal wszystkich specjalności: od alergologów, przez diabetologów, endokrynologów, ginekologów, hematologów, reumatologów, po psychiatrów i neurologów. A także lekarze pierwszego kontaktu, do którego w pierwszej kolejności trafia chory. W procesie diagnostyki istotna jest również rola osoby chorej – powinna ona obserwować zachowania swojego organizmu, reagować i nakierowywać specjalistów.” (cyt. Bożena Cukrowska)
MD: Jak wygląda diagnoza choroby?
ŻG: „Diagnostykę celiakii zaczyna się od sprawdzenia specyficznych dla celiakii przeciwciał. Zwykle oznacza się stężenie przeciwciał: przeciwko transglutaminazie tkankowej (tTG) oraz przeciwko endomyzium mięśni gładkich (EmA). Od niedawna dostępne są również przeciwciała przeciwko „nowej gliadynie” GAF. W trakcie diagnostyki należy pobrać krew na badanie oceniające całkowity poziom IgA, gdyż część chorych ma niedobór IgA. Wtedy bada się przeciwciała w klasie IgG.
Należy jednak podkreślić, że brak przeciwciał typowych dla celiakii nie wyklucza tej choroby, zwłaszcza u osób dorosłych i bardzo małych dzieci, gdyż część chorych nie wytwarza przeciwciał. Dlatego do pełnego rozpoznania konieczne jest wykonanie biopsji jelita cienkiego. Badanie przeciwciał można wykonać we własnym zakresie w większych laboratoriów”. (cyt. Anna Marczewska)
MD: Co się dzieje, gdy nie rozpoznany tej choroby lub nie leczymy się?
ŻG: „Niestety celiakia nie ustępuje sama, nie można z niej wyrosnąć.” (cyt. Anna Marczewska)
„Proszę sobie wyobrazić, co dzieje się, gdy nieświadomy swojej choroby człowiek nie przestrzega diety, która pomogłaby utrzymać zdrowie. U takich osób istnieje ryzyko poważnych powikłań, takich jak zaburzenia płodności, zmiany kostne, zaburzenia psychiczne (zespoły depresyjne, drażliwość, apatia, niecierpliwość, obniżone poczucie własnej wartości, stany lękowe, a nawet schizofrenia) i neurologiczne (za-burzenia koordynacji w obrębie kończyn, obniżenie napięcia mięśniowego, zaburzenia mowy, polineuropatia, padaczka). Do powikłań nieleczonej celiakii zalicza się również wzrost ryzyka wystąpienia innych chorób autoimmunologicznych, takich jak :cukrzyca typu 1, choroby tarczycy (Hashimoto), autoimmunologiczne choroby wątroby, reumatoidalne zapalenia stawów, czy łuszczyca. Zauważono, że osoby chore na celiakię, które nie przestrzegają diety bezglutenowej, będącej podstawą leczenia, mają zwiększone (nawet trzykrotnie!) w stosunku do ogólnej populacji ryzyko zachorowania na nowotwory, głównie chłoniaki jelita cienkiego.” (cyt. Bożena Cukrowska)
MD: Czyli najlepsze efekty w leczeniu celiakii zapewni dieta bezglutenowa? Zatem co jeść, a czego unikać?
ŻG: „Stosowanie diety bezglutenowej u większości chorych powoduje powrót do zdrowia, pozwala normalnie funkcjonować. Nie są potrzebne żadne leki, wystarczy eliminacja z diety pszenicy, żyta i jęczmienia oraz wszystkich produktów z ich dodatkiem. Osoby na diecie bezglutenowej mogą korzystać z różnych mąk niezawierających toksycznego glutenu, na przykład z mąki kukurydzianej, ryżowej, ziemniaczanej, teff, amarantusa, gryki. Można też stosować specjalnie oczyszczoną skrobię pszenną bezglutenową. Bezglutenowe są też wszystkie warzywa i owoce, mięso, większość nabiału”. (cyt. Anna Marczewska)
„Osoby chore na celiakię muszą przez całe życie przestrzegać restrykcyjnej diety bezglutenowej, dlatego powinni wystrzegać się produktów zawierających gluten takich, jak chleb, makarony, wyroby cukiernicze, ale też różnego rodzaju sosy, sery, wyroby wędliniarskie. Obecnie gluten dodawany jest do wielu produktów, dlatego osoby chorujące na celiakię powinny spożywać produkty oznaczone jako bezglutenowe (z przekreślonym kłosem). Pacjenci na diecie bezglutenowej mogą natomiast spożywać produkty naturalnie bezglutenowe takie jak ryż, kukurydza, kasza gryczana, jaglana, groch, gryka, fasola, ryż, cieciorka, tapioka, maniok, amarantus i mąka z orzechów kokosowych. A osoby, które nie chorują na schorzenia zależne od glutenu tzn. celiakię, alergie nie powinny stosować restrykcyjnych diet bezglutenowych, gdyż pozbawiają się produktów, które bogate są w błonnik i są źródłem wielu witamin głównie z grupy witamin B.” (cyt. Bożena Cukrowska)
MD: Zatem bezsprzecznie warto cały czas obserwować organizm – zarówno swój, jak i rodziny, zachować czujność i badać się, by móc podjąć najlepsze decyzje, także wobec żywienia siebie i swoich najbliższych. Bardzo dziękujemy za rozmowę.
