Najczęściej przyczyną biegunek ostrych są wirusy i bakterie.
Biegunki te trwają krótko, poniżej 2 tygodni, a zwykle 3-7 dni. Mogą przebiegać łagodnie, albo stać się ciężką chorobą. Są głównym powodem zgonów u dzieci poniżej 4 roku życia. Około 80% wszystkich przypadków ostrej biegunki spowodowane jest przez wirusy ( najczęściej Rotavirus). Do zakażenia wirusowego dochodzi zwłaszcza w okresie wiosny i jesieni. U chorego dziecka obok biegunki, występują także wymioty, nieco podwyższona temperatura ciała, stolce są obfite, jasne, narasta gwałtowne odwodnienie. Z powodu zmniejszenia się objętości krwi krążącej dziecko jest blade, apatyczne, ma zimne ręce i nóżki.
Niekiedy biegunki bywają wywołane przez bakterie. A mogą to być: różne typy Salmonelli, pałeczki okrężnicy( Escherichia coli), czy pałeczki czerwonki (Shigella) i inne. Gdy bakterie te dostają się do przewodu pokarmowego, w jelitach tworzą kolonie, przylegające do ich nabłonka. Tu zaczynają wytwarzać toksyczne dla organizmu dziecka substancje tzw. Enterotoksyny, które uszkadzają nabłonek jelita. I wówczas dochodzi do biegunki, temperatura ciała wzrasta nawet powyżej 38C, a stolce są ciemne, śluzowate. Choroba występuje nagle. W klika godzin po wtargnięciu zarazka do organizmu.
Najwięcej zakażeń bakteryjnych występuje w środowiskach, gdzie brak jest higieny, szczególnie w okresie letnim w czasie upałów.
Przyczyną ostrej biegunki mogą być również pasożyty, najczęściej lamblie. Do zakażenia dochodzi zazwyczaj przez spożycie wody zawierającej cysty lamblii.
Oceń stan zdrowia swojego dziecka.
Gdy choroba ma lekki przebieg, dziecko oddaje luźne stolce, ma nieco podwyższoną temperaturę ciała, gorszy apetyt. Jeśli jednak dołączą się wymioty, stan jego zdrowia natychmiast się pogarsza. Może dojść do odwodnienia organizmu i utraty elektrolitów, a to już zagraża życiu. Wtedy dziecko należy natychmiast umieścić w szpitalu, w celu nawodnienia dożylnego i uzupełnienia elektrolitów. Matka, która umie obserwować dziecko, sam może ocenić, czy jest odwodnione. Zauważy, że ma zaostrzone rysy twarzy, suche błony śluzowe, jego skóra jest mniej elastyczna, oczy zapadnięte, głos zachrypnięty, rzadko oddaje mocz, ma obniżona temperaturę ciała, jest apatyczne. Przy znacznym odwodnieniu, gdy utrata wody w organizmie sięga 10%, dziecko ma sine, zimne kończyny, szybkie słabo wyczuwalne tętno, gorączkę. Duża utrata wody w organizmie prowadzi do ciężkich zaburzeń równowagi elektrolitowej i jest niebezpieczna dla życia.
Kiedy dzieci chorują na biegunkę?
Na biegunkę może zachorować każde dziecko. Jednak chorobą tą są częściej dotknięte dzieci niedożywione, urodzone z niską masą ciała, wcześniaki, dzieci krótko karmione piersią albo w ogóle nie karmione pokarmem matki, wychowywane w warunkach budzących zastrzeżenia pod względem higieny oraz przebywające z osobami cierpiącymi na różne infekcje wirusowe.
Przed biegunką wirusową można dziecko uchronić zapobiegając jego kontaktu z chorymi, a biegunkom bakteryjnym karmiąc niemowlę jak najdłużej piersią. Pokarm naturalny, kobiecy, zawiera bowiem białka odpornościowe zabezpieczające dziecko przed różnymi chorobami.
By uchronić malca przed biegunką matka powinna także dbać o czystość piersi, otoczenia malucha. Przy żywieniu sztucznym należy zwracać uwagę, aby produkty były jak najwyższej jakości, nie przeterminowane. Wszystkie posiłki powinno się sporządzać we właściwych warunkach pod względem czystości. Naczynia, butelki, smoczki musza być wyparzane, bo wszędzie przecież czyhać mogą wirusy, chorobotwórcze bakterie.
Żywienie w biegunkach ostrych, infekcyjnych
W biegunkach wirusowych jednym sposobem leczenia jest stosowanie ścisłej diety. W biegunkach wywołanych przez bakterie, oprócz diety malec powinien otrzymać leki przeciwbakteryjne.
Dieta polega na bezwzględnym zakazie jedzenia przez 6 godzin. Aby zapobiec odwodnieniu, zburzeniom równowagi elektrolitowej i kwasicy, należy poić malucha płynem uzyskanym z rozpuszczonych w wodzie tabletek o nazwie Gastrolit. Tabletki te zawierają: chlorek sodowy, potasowy, kwaśny węglan sodowy, glukozę (dwie tabletki rozpuszczamy w 100ml przegotowanej wody). Podobnie działanie ma także doustny płyn nawadniający o nazwie DPN (jeden proszek należy rozpuścić w 200ml przegotowanej wody).
W warunkach domowych można przygotować podobny płyn o składzie: 1l przegotowanej wody,4 płaskie łyżeczki cukru lub glukozy, ¾ łyżeczki soli kuchennej,1 łyżeczka sody oczyszczonej.
Zamiast wymienionych płynów można dziecku podawać zupkę z marchwi lub dyni. Zupka z marchwi, tzw. marchwianka, może być stosowana wówczas gdy ilość azotanów w marchwi nie przekracza 200mg/1 kg warzywa. Jarzyny stosowane w żywieniu niemowląt i dzieci powinny pochodzić z upraw ekologicznych- z gleby nie nawożonej nawozami sztucznymi.
Bardzo skuteczne w nawadnianiu organizmu przy ostrych biegunkach są kleiki ryżowe (3g ryżu na 100ml lekko osolonej wody).
Dzieciom z biegunką podaje się również płyny obojętne, takie jak woda przegotowana, herbatka z kopru włoskiego, rumianku, słaba herbata z dodatkiem glukozy ( 1 łyżeczka glukozy na pół szklanki płynu).
Podajemy od 150 do 200ml płynów na 1 kg masy ciała. Dziecko ważące 5 kg powinno więc otrzymać w ciągu dnia około 1 litra płynów. Należy pamiętać, że nawadnianie doustne wcześniej zastosowane jest najlepszym postępowaniem pomagającym w opanowaniu tej choroby zarówno u niemowląt, jaki i dzieci starszych. Natomiast dzieci wyniszczone, z ostrą biegunką i wymiotami, wymagają nawodnienia dożylnego.
Po sześciogodzinnej głodówce…
Podajemy niemowlęciu mleko matki lub mieszankę mlekozastępczą: Nutramigen, Pregestimil, a powyżej 3. Miesiąca można podawać preparaty sojowe: ProSobee, Sopromin, Humanę SL (ilość preparatu na 100ml wody oraz sposób przyrządzania mieszanki podano na opakowaniu). Mieszanki sojowe są smaczniejsze, ale większe zastosowanie mają preparaty kazeinowe: Nutramigen, Pregestimil ponieważ nie powodują uczuleń. Preparaty mlekozastępcze mogą być rozprowadzane w marchwiance zamiast w wodzie.
Dla dzieci karmionych sztucznie zamiast mieszanki lekarze zalecają czasem mleko krowie modyfikowane (upodobnione do pokarmu matki) np. Bebiko 1 gotowane na marchwiance lub Bebiko 1 z klejem ryżowym ( 1 łyżeczka kleju na 100ml mieszanki) .
Po dwóch dniach wracamy do żywienia, jakie dziecko otrzymywało przed chorobą, najpierw wprowadzamy jabłko tarte, zupkę jarzynową z klejem ryżowym, dalej słodzimy glukozą.
Po trzech dniach takiej diety wprowadzamy nowe posiłki – co dwa dni jeden. Dzieciom do drugiego półrocza życia można podawać napar z suszonych czarnych jagód.
Dzieci powyżej roku lżej i rzadziej chorują na biegunkę. Nie jest ona dla nich tak groźna jak u niemowląt, ale również i w tych przypadkach trzeba zasięgnąć porady lekarza.
Jeśli dziecko ma luźne stolce i zaczyna wymiotować, należy zastosować ośmiogodzinną głodówkę. W tym czasie dziecko może pić herbatę z mięty lub rumianku małymi porcjami ( w godzinę po wymiotach). Po głodówce podajemy dziecku tarte jabłko, klej ryżowy gotowany na wodzie, chudy rosołek z białym rozdrobnionym mięsem, z kaszką kukurydzianą, płatkami ryżowymi, kisiel z czarnych jagód, marchewkę z chudym mięsem, dynię. W następnej dobie możemy wprowadzić chude mleko, ziemniaki puree. W trzecim dniu podajemy dietę łatwo strawną. W kolejnych przechodzimy do normalnego żywienia, odpowiedniego dla danego wieku.
Biegunki przewlekłe
Gdy dziecko oddaje luźne stolce ( ponad 4-krotnie na dobę), przez ponad dwa tygodnie, mówimy o biegunce przewlekłej. Biegunki te mają tendencje do nawrotów, prowadzą do wyniszczenia organizmu. Przyczyny biegunek są różne.
• Biegunki spowodowane zaburzeniami wchłaniania w jelitach, nazwane potocznie zespołem złego wchłaniania. Zespół ten obejmuje wiele postaci biegunek. Występuje jako choroba trzewna, wtórny zespół złego wchłaniania i nietolerancja składników pokarmowych
I tak :
o Choroba trzewna- celiakia, w której pod wpływem białka zbóż (glutenu) dochodzi do uszkodzenia jelita cienkiego, zaniku komórek nabłonka jelita, spłaszczenia kosmków. Komórki nabłonka przestają wytwarzać substancje białkowe, tzw. Enzymy, odpowiedzialne za trawienie i przyswajanie białka zbóż, często również innych składników. W zaostrzeniu choroby jedynym z objawów jest biegunka.
o Wtórny zespół złego wchłaniania – gdy śluzówka jelit zostanie uszkodzona przez antybiotyki, promienie rentgena, leki hormonalne, długo trwające biegunki infekcyjne czy lambliozę.
o Nietolerancja mleka krowiego, czasem soi, wywołuje biegunkę, która może utrzymywać się tygodniami i miesiącami. Z reguły występuje w pierwszych trzech miesiącach życia.
o Nietolerancja mleka matki – występuje bardzo rzadko. W tym przypadku należy wyłączyć z diety matki mleko krowie.
o Nietolerancja innych produktów białkowych jak: mleko kozie, jaja, ryby, drób, mięso.
o Węglowodany, np. cukier mleczny ( laktoza), cukier buraczany (sacharoza) stanową bardzo częstą przyczynę biegunek u dzieci.
• Szczególnie niebezpieczna jest tzw. biegunka przewlekła, oporna na leczenie, występująca u niemowląt. Towarzyszy ona zaburzeniom wątroby, trzustki, jelit. Właściwie nieznana jest w pełni jej przyczyna.
• Biegunki często też występują w chorobie Crohna (w odcinkowym zapaleniu jelita cienkiego).
• U dzieci może też się pojawić biegunka przewlekła (nieswoista) o nieznanym podłożu. Wywołana jest np. przez zimne napoje i pokarmy, nadmierną ilość płynów – soków owocowych, dietę niskotłuszczową, bogatą w węglowodany (cukry), stresy, niepokoje.
Żywienie w biegunce przewlekłej
Głównym, a często jedynym sposobem leczenia biegunki przewlekłej jest dieta. W okresie zaostrzenia choroby dziecko powinno być umieszczone w szpitalu w celu nawodnienia organizmu, uzupełnienia elektrolitów drogą dożylną, podobnie jak w biegunce ostrej.
Z diety należy wyeliminować składniki nie tolerowane przez dziecko, np. białko: zbóż, mleka, jaj, mięsa, ryby, soi, cukier mleczny, cukier buraczany. Czasem wystarczy na kilka miesięcy wyłączyć produkty wywołujące biegunkę – do czasu całkowitej odnowy śluzówki jelita.
Uczulenie na białko mleka krowiego pojawia się u 3% dzieci do 4 roku życia
W przypadku alergii na mleko krowie nie należy stosować mleka koziego. Dzieci nie tolerujące mleko krowiego mogą być również uczulone na soję. W takich przypadkach należy dostarczać więcej kalorii, aby nie doprowadzić do wyniszczenia organizmu. Energię i składniki pokarmowe często zapewnia się drogą dożylną. Niemowlętom i dzieciom w wieku po niemowlęcym podaje się mieszanki mlekozastępcze, stosowanie ich daje dobre efekty.
Aneta Strelau
Mama Adasia i Wojtusia, dyplomowany dietetyk
