Muzeum Narodowe w Gdańsku – Oddział Zielona Brama

Zieloną Bramę zamykającą od strony Motławy Długi Targ – najbardziej reprezentacyjny plac w mieście – zbudowano w latach 1564–1568. Za twórcę projektu uznaje się nadzorującego budowę mistrza Regniera z Amsterdamu. Ta najokazalsza z gdańskich bram, z trzema przejazdami w przyziemiu, odwołuje się do symboliki bramy triumfalnej, a jej forma architektoniczna jest przykładem manieryzmu niderlandzkiego. Z zewnątrz ozdobiono ją niemal dwustoma rzeźbami i płaskorzeźbami, wykonanymi według graficznych wzorów m.in. Cornelisa Florisa. Całą drugą kondygnację zajmowała wielka sala – największa w ówczesnej Rzeczpospolitej – o powierzchni trzystu metrów kwadratowych, doświetlona z czterech stron dwudziestoma pięcioma dużymi oknami.

Zieloną Bramę wzniesiono jako siedzibę Trzeciego Ordynku, stuosobowej reprezentacji kupiectwa i cechów rzemieślniczych we władzach miasta, ale wkrótce przeznaczono ją na tymczasową siedzibę królewską i od strony południowej dobudowano skrzydło mieszkalne. Miała służyć koronowanym głowom podczas ich wizyt w Gdańsku, jednak nigdy żaden król w niej nie zamieszkał. W wielkiej sali początkowo znajdowała się zbrojownia, potem odbywały się tam biesiady, festyny, dawano pokazy, urządzano przyjęcia – także w czasie pobytów królewskich. W północnej części przyziemia aż do 1868 roku  mieściła się Waga Miejska. Od roku 1746 do 1829 większą cześć budynku zajmowało Towarzystwo Przyrodnicze. W latach 30. XIX wieku, ze względu na zły stan techniczny, rozebrano szczyty, bryłę obniżono do poziomu drugiej kondygnacji, zwieńczono balustradą i otynkowano. Pół wieku później przywrócono pierwotną formę – z wysokim dachem oraz trzema szczytami w elewacji wschodniej i zachodniej. Także wtedy, w miejscu dawnego pomieszczenia Wagi, przepruto czwarty przejazd. Od 1880 roku aż do czasów ostatniej wojny Zielona Brama była siedzibą Muzeum Przyrodniczego. Spalona i częściowo zrujnowana w 1945 roku, została odbudowana i przez czterdzieści lat (do 1992 r.) mieściła Pracownie Konserwacji Zabytków.

Dwa główne pomieszczenia budynku pełnią funkcję sal ekspozycyjnych, w których prezentowane są wystawy czasowe sztuki dawnej i współczesnej, polskiej i obcej. Stylowa sala pierwszego piętra bywa również miejscem spotkań, konferencji i koncertów. Od 2015 roku na trzecim piętrze mieści się Gdańska Galeria Fotografii.

Więcej: Zielona Brama w Gdańsku. Materiały z sesji z 12 maja 2003 w Muzeum Archeologicznym w Gdańsku, red. J. Pałubicki, Gdańsk 2004.