Obrzęd kolędowania, którego tradycja w Europie liczy blisko 1000 lat, do Polski dotarł w XV wieku. Badacze zidentyfikowali jak dotąd ponad 200 tytułów kolęd i ponad 400 pastorałek towarzyszących świętom Bożego Narodzenia, a ciągle są odkrywane nowe. Kolędy tworzono w różnych okresach naszej historii, łącząc tematykę religijną, patriotyczną z wątkami życia codziennego. Nazwa „kolęda” pochodzi od łacińskiego „Kalendae”. W kalendarzu juliańskim, stosowanym też w liturgii średniowiecznej, to pierwszy dzień miesiąca. Na kalendy styczniowe (Nowy Rok) składano sobie w antycznym Rzymie życzenia i podarki, zaś pieśni wykonywane z tej okazji określano, tak, jak i sam uroczysty dzień, „Kalendae”. Pieśni bożonarodzeniowe zaczęto określać mianem „kolęd” dopiero w XIX wieku – pochodzący z XV stulecia rękopis z poezjami na Boże Narodzenie nazywa je natomiast „rotułami”.
Najstarsze kolędy polskie – kolędy kościelne: „Zdrów bądź, królu anjelski” – zapis z 1424 r. i „Stałać się rzecz wielmi dziwna” – z 1442 r. – to przekłady z języka czeskiego. Do dziś żywa jest natomiast pochodząca z XVI w. kolęda „Anioł pasterzom mówił”. Wraz ze zwyczajem jasełek, czyli widowisk o Bożym Narodzeniu, wzorowanych na średniowiecznych misteriach franciszkańskich, których nazwa wywodzi się od staropolskiego słowa: „jasło”, oznaczającego żłób, pojawiły się kolędy-kołysanki, zwykle oryginalnie polskie. Liryczne w treści, wzruszały się ubóstwem i bezradnością Boga-Człowieka w żłóbku, kierując do Niego swe inwokacje. Wprowadzały autentyczne zwroty kołysankowe, jak: li,li, laj, lu-laj, ninu, ninu. Do tego rodzaju kolęd należą m.in. „W jasełkach leży kwiatek śliczny” (XVI w.), „Gdy śliczna Panna Syna kołysała”, „Lulajże, Jezuniu” (obie z XVII wieku).
W XVII wieku pojawiła się kolęda realistyczna – o pasterzach, wnosząc liczne szczegóły obyczajowe swej epoki. Obok niej pisano też pieśni mistyczno-spekulatywne. Do nich należą: „Bóg się rodzi – moc truchleje” Franciszka Karpińskiego oraz „Mizerna, cicha stajenka licha” Teofila Lenartowicza. Większość autorów tradycyjnych kolęd pozostaje nieznana. Tym samym kolędy, podobnie, jak ich melodie, stały się anonimową własnością narodu.
Więcej o polskich kolędach i ich historii: www.koledypolskie.pl/historia-koled-polskich
W programie koncertu w Willi Caro znajdą się najpiękniejsze polskie kolędy oraz kilka kompozycji Janusza Kohuta inspirowanych Świętami Bożego Narodzenia.
Wykonawcy:
Joanna Korpiela Jatkowska – śpiew
Janusz Kohut – fortepian
Urszula Mizia – wiolonczela
