Wartownia nr 1 na Westerplatte – oddział Muzeum Historycznego Miasta Gdańska

Uwaga! Oddział czynny sezonowo.

Wartownia Nr 1 na Westerplatte to jedna z sześciu wartowni zbudowanych w latach 30. XX wieku. Dzięki przesunięciu w roku 1967 na obecne miejsce, uniknęła rozbiórki.

W 1924 roku decyzją Rady Ligi Narodów od 1926 roku półwysep Westerplatte został przekazany Polsce na bazę przeładunku broni i amunicji. Zabezpieczeniem magazynów  i całego terenu Wojskowej Składnicy Tranzytowej zajmował się 88-osobowy oddział polskich żołnierzy. Jego skład zmieniany był co pół roku. W celu lepszego zabezpieczenia terenu składnicy, w latach 1933 – 1934 zbudowano cztery żelbetonowe wartownie, a w dwa lata później budynek koszar. Latem 1939 wobec wzrostu napięcia w stosunkach niemiecko-polskich załoga placówki wzmocniona została do około 217 żołnierzy i rezerwistów zmobilizowanych spośród pracowników cywilnych.

Komendantem Składnicy od 1938 roku był major Henryk Sucharski, a dowódcą załogi wartowniczej kapitan Franciszek Dąbrowski. Na uzbrojenie placówki składały się karabiny Mauser, około 40 ciężkich i ręcznych karabinów maszynowych, karabinki Mauser wz. 98,  2 działka przeciwpancerne kalibru 37 mm, stare działo 75 mm oraz 4 moździerze kalibru 81 mm.

1 września 1939 roku, o godzinie 4.48 pierwsze pociski z przybyłego do Gdańska z „kurtuazyjną wizytą” niemieckiego pancernika Schleswig Holstein dały sygnał do ataku piechoty na polską placówkę. Bombardowani z powietrza i ostrzeliwani przez niemieckie działa i moździerze polscy żołnierze bronili się przez siedem dni. 7 września wobec zdecydowanej przewagi nieprzyjaciela i wyczerpania załogi, major Henryk Sucharski podjął decyzję o kapitulacji. W czasie tych walk poległo 15 polskich żołnierzy, wielu było rannych. Straty niemieckie do dziś są nieznane. Po kapitulacji, polscy żołnierze trafili do niemieckich obozów jenieckich, gdzie przebywali do 1945 roku.

W czasie całego okresu walk o Westerplatte Wartownia Nr 1 była kluczowym punktem polskiej obrony. Ogień prowadzony ze schronu w piwnicy i z okien w części naziemnej, uniemożliwiał Niemcom przedostanie się od strony nasady półwyspu czy kanału portowego do centralnej jego części. Bryła budynku, choć rażona odłamkami pocisków i kulami cekaemów, pozostała nieuszkodzona. Dowódcą załogi tego bohaterskiego punktu polskiej obrony był chor. Jan Gryczman. Z około 15-to osobowej obsady, polegli w walkach Zygmunt Zięba i Jan Czywil.

Z dawnych obiektów polskiej placówki na Westerplatte, do dziś zachowała się  Wartownia Nr 1 (jako jedyna udostępniona dla zwiedzających),Wartownia nr 4, budynek dawnej elektrowni, 2 magazyny amunicyjne  (znajdują się dziś na terenie zajętym przez wojsko) oraz ruiny budynku koszar. W 1967 roku ratując przed rozbiórką przesunięto ją w czasie skomplikowanej operacji technicznej na dzisiejsze miejsce. Stała bowiem na terenie nabrzeża portowego – dziś bazy promowej.

W czerwcu 1974 we wnętrzu Wartowni powstała Izba Pamięci zorganizowana przez koło ZboWiD w Nowym Porcie. W 1980 przekształcona została w istniejący do dziś Oddział Muzeum Historycznego Miasta Gdańska.

We wnętrzu Wartowni prezentowane są pamiątki po Wojskowej Składnicy Tranzytowej i jej Obrońcach.