Skąd się bierze leworęczność
Leworęczność swój początek ma w mózgu. Mózg jak wiadomo zbudowany jest z dwóch półkul, a każda półkula ma inne zadanie do wykonania. Drogi nerwowe z prawej strony ciała prowadzą do lewej półkuli, z kolei z lewej strony ciała do prawej półkuli. Dlatego też czynności ruchowe lewej ręki znajdują się pod pełną kontrolą prawej półkuli. Pomimo spełniania różnych funkcji, półkule współpracują ze sobą i wzajemnie się uzupełniają. Gdy dochodzi do dominacji prawej półkuli mózgu, człowiek częściej posługuje się lewą ręką, staje się ona silniejsza i sprawniejsza. Ponieważ większość zajęć w naszym życiu wymaga współudziału obu rąk, wykonując je doskonalimy sprawność obu półkul mózgowych. Wobec tego człowiek praworęczny chcąc nie chcąc, ćwiczy swoją lewą rękę, a leworęczny prawą. Dzieje się tak zwłaszcza w czasie gry na fortepianie, pisania na maszynie, czy w czasie zajęć sportowych.
Gdy jedna ręka jest dominująca, a druga pomocnicza zapewniona jest dobra koordynacja ruchów, a co za tym idzie precyzja, szybkość i harmonia ruchów. Przymuszanie prawej, słabszej ręki do dominującej roli, najczęściej powoduje nieosiąganie pożądanego stopnia sprawności. Dlatego też nie należy przekładać dziecku łyżeczki, kredek czy zabawek, z ręki lewej do prawej. Najczęściej, wywołuje to u dziecka agresję, rzucanie przekładanymi przedmiotami, zniechęcenie do samodzielnego jedzenia czy rysowania.
A samodzielne posługiwanie się sztućcami, czy wykonywanie tysiąca rysunków zapewniają dziecku usprawnienie motoryki rąk, rozwijają proces spostrzegania wzrokowego, koordynację wzrokowo-ruchową oraz wzbogacają wyobraźnię, a poprzez to, np. przygotowują do nauki pisania i czytania.
Wiek dziecka a rozwój lateralizacji
Od 0 do 3 miesięcy – u noworodka, nie zauważa się objawów przewagi czynności którejś z kończyn, ponieważ nie ma jeszcze dominacji żadnej z półkul mózgu. Ale badania wykazały, że już w chwilę po narodzinach większość dzieci lepiej percypuje dźwięki uchem lewym, mowę zaś uchem prawym. Ok. 15 dnia życia (wg. jednego z badaczy), dziecko zaczyna oglądać swoją prawą rączkę, a lewą ok. 41 dnia. W pierwszym kwartale dziecko tylko obserwuje przedmioty, koncentruje na nich uwagę.
Od 4 do 6 miesięcy – nie tylko obserwuje przedmioty, ale też wysuwa do nich obie rączki i często też obie nóżki Pierwsze przejawy dominacji ręki, możemy zauważyć między 4 a 5 miesiącem życia. Ale najczęściej do 6 m.ż. nie obserwujemy różnic w zakresie preferencji jednej z rąk. Pod koniec drugiego kwartału, dziecko chwyta coraz częściej tylko jedną rączką, a dokładnie, całą dłonią? Wszystkie palce pełnią taką samą rolę, tzw. chwyt małpi.
Od 7 do 9 miesięcy – w tym czasie, rozwój mózgu pozwala już na wykonywanie obiema rączkami różnych zadań np. jedną ręką chwytać jakiś przedmiot i równocześnie w drugiej trzymać przedmiot wcześniej pochwycony. Pomiędzy 7 a 8 m.ż. dziecko utrzymuje przedmiot tzw. chwytem nożycowym, który polega na zróżnicowaniu roli kciuka i reszty palców. (Przedmiot trzymany jest między kciukiem, a pozostałymi palcami). W 9 m.ż. doskonalenie chwytu jednoręcznego, pozwala na trzymanie drobnych przedmiotów między dwoma palcami ? chwyt pestkowy.
Od 10 do 12 miesięcy – ciągły rozwój półkul mózgowych sprawia, że z końcem czwartego kwartału, u większości dzieci, przewaga manualna jednej z rączek jest już wyraźna.
Od 1 do 2 lat – w tym okresie objawy wczesnej lateralizacji często zanikają – ma to związek z nauką chodzenia, która angażuje do pracy obie półkule mózgowe.
Od 2 do 4 lat – pomiędzy drugim, a trzecim r.ż. lateralizacja czynności ruchowych znów daje o sobie znać. Praworęczność pojawia się zazwyczaj wcześniej (w wieku 2-3 lat), a leworęczność później (między 3 a 4 r.ż.). Częstym zjawiskiem w tym wieku jest oburęczność. Ponieważ czterolatki intensywnie rysują, budują, manipulują przy sznurowadłach, czy guzikach, naśladując często praworęcznych rodziców, w większości dochodzi do przestawiania się na prawą rękę.
Od 6 do 7 lat – w tym wieku dominacja jednej z rąk zwykle ustala się.
Przyczyny lateralizacji
Genetyczne – leworęczność dziedziczona po rodzicach, dziadkach.
Kulturowe – związane z tradycją. Poprzez używanie przedmiotów konstruowanych dla osób praworęcznych. Osoby o umiarkowanej przewadze ręki lewej, przystosowują się do praworęcznego świata. Jednym ze sposobów, przestawiania na prawą rękę, był kiedyś przymus szkolny.
Biologiczne – związane z obecnością męskiego hormonu płciowego ? testosteronu, który występując w nadmiarze, może spowolnić rozwój lewej półkuli mózgu. Dzieje się tak w okresie płodowym, gdy płód męski produkuje nadmierną ilość tego hormonu. W konsekwencji obok leworęczności może dojść do opóźnień w rozwoju mowy i zaburzeń w uczeniu się pisania i czytania (dysortografi i dysleksji), związanych z niedokształceniem półkuli lewej. Bądź też do wystąpienia uzdolnień plastycznych, muzycznych, konstrukcyjno-mechanicznych lub matematycznych związanych z intensywnym rozwojem półkuli prawej.
Uwarunkowania organiczne – „leworęczność patologiczna”, wynikająca z uszkodzenia lub dysfunkcji lewej półkuli mózgu (może ona być skutkiem powikłań ciąży lub porodu). Wówczas leworęczności towarzyszy np. opóźnienie rozwoju mowy, jąkanie, padaczka, dysleksja, upośledzenie umysłowe lub zaburzenia w zachowaniu.
Trudności leworęcznych dzieci w szkole
1. Zwróćmy uwagę, że niezależnie od tego którą ręką się posługujemy, pisać musimy zawsze od lewej strony kartki, do prawej. Naturalnym sposobem pisania dla dzieci leworęcznych, jest rozpoczynanie od strony przeciwnej, czyli od prawej.
2. Dzieci pisząc literami drukowanymi, bardzo często posługują się pismem zwierciadlanym, czyli piszą wyrazy od prawej do lewej. Pismem tym najczęściej posługują się pięciolatki i świadczy ono o ich niedojrzałości w zakresie orientacji w przestrzeni. Zwykle przestają posługiwać się nim w 7-ym roku życia. (ciekawostka – pismem lustrzanym, robiąc notatki, posługiwał się np. Leonardo da Vinci).
3. Trudności podczas pisania, w pierwszym okresie nauki, dziecku leworęcznemu sprawiają również, ułożenie ręki i zeszytu w czasie pisania. Lewa ręka dziecka, pisząc ku prawej stronie popycha pióro do przodu, natomiast ręka dziecka praworęcznego ciągnie pióro po papierze, co jest łatwiejsze i mniej męczące.
4. Dziecko leworęczne pisząc, bardzo często zasłania sobie tekst piszącą ręką. Nie może więc, na bieżąco kontrolować tego co pisze! Wynika to, ze złego ułożenia zeszytu. Takiego, które jest typowe dla osób praworęcznych
5. Czasami dziecko próbując zobaczyć co pisze, przyjmuje nieprawidłową pozycję wykrzywiając kręgosłup, nadweręża nadgarstek wyginając rękę, bądź męczy mięśnie kurczowo zaciskając palce na piórze.
6. Samo pisanie piórem, też może sprawiać trudność, ponieważ wymaga zachowania stałego i określonego kąta nachylenia stalówki do papieru, a także określonej, optymalnej siły nacisku. Częste więc bywa, wyginanie lub łamanie stalówki, dziurawienie papieru czy pozastawianie kleksów.
7. Wszystkie te trudności, mają wpływ na niski poziom pisma, czyli dysgrafię (nieestetyczne i małoczytelne pismo). Dzieci często piszą wtedy wolniej niż reszta klasy, a odrabianie zadań domowych przeciąga się w nieskończoność.
Zrozumienie i pomoc dorosłych
We wszystkich powyższych przypadkach, niezbędna jest pomoc i zrozumienie ze strony rodziców i nauczycieli.
Większość dzieci leworęcznych potrafi uporać się powyższymi trudnościami do końca pierwszej klasy.
Trzeba pamiętać, że niepowodzenia w początkowej nauce pisania powodują rozczarowanie w stosunku do samego siebie i swoich możliwości. Niska samoocena, powoduje natomiast negatywne emocje, dziecko traci wiarę we własne siły i zniechęca się do nauki.
Rady dla rodziców leworęcznych uczniów
Podczas pisania i rysowania obie stopy dziecka powinny być oparte o podłogę, a przedramiona o stół, plecy wyprostowane tak aby linia kręgosłupa była pionowa. Należy dbać o to aby, głowa i górna część tułowia nie odchylały się od tej osi.
– Zeszyt dziecka leworęcznego nie powinien leżeć równolegle do krawędzi stołu, lecz pod kątem. Powinien być ułożony na ławce ukośnie, nachylony w prawą stronę. Dziecko powinno dowolnie regulować kąt nachylenia zeszytu, nawet tak dalece, że może on znajdować się w położeniu prawie pionowym, w stosunku do krawędzi ławki. Duży kąt nachylenia jest korzystny ponieważ, umożliwia leworęcznemu dziecku kontrolowanie wzrokiem pisanego tekstu.
-Ułożenie zeszytu, powinno umożliwiać oparcie na stole całego przedramienia (a nie tylko dłoni), co za tym idzie, zeszyt powinien znajdować się w pewnej odległości od osoby piszącej i dolnego brzegu ławki.
– Światło powinno padać, na zeszyt leworęcznego dziecka, z przodu lub od prawej strony, żeby cień nie zasłaniał pisanego tekstu
– W ławce szkolnej, dziecko leworęczne, powinno mieć sąsiada po swojej prawej stronie, pomoże to uniknąć przeszkadzania sobie nawzajem podczas pisania.
– Początki pisania dobrze jest zacząć od posługiwania się ołówkiem, pozwoli to dziecku uporać się najpierw z ułożeniem zeszytu, oraz organizacją ruchów ręki i przedramienia. Jeśli chcemy, aby nasze dziecko pisało piórem, kupmy mu, specjalne pióro dla osób leworęcznych.
Kilka zabaw na zachętę
Gdy dziecko zraziło się już do pisania i rysowania można zachęcić je zabawami, które przy okazji usprawniają motorykę (ruchy) rąk, wzbogacają wyobraźnię i podnoszą samoocenę.
Pozwól dziecku na:
1. rysowanie patykiem na piasku.
2. rysowanie palcem po papierze ? przy okazji zachęć je, do tworzenia opowiadań, ilustrowanych niewidzialnymi obrazkami.
3. malowanie palcami bez użycia pędzla – dasz dziecku poczucie wolności, braku ograniczeń.
4. pozostawianie na papierze odcisków (pieczątek) dłoni i stóp oraz tworzenie z nich kompozycji.
5. obrysowywanie dłoni i stóp oraz dorysowywanie im oczu, uśmiechów, włosów itp.
6. obrysowywanie całego ciała, na dużym kartonie lub papierze do pakowania prezentów, a później na „ubieranie” tak powstałych postaci.
7. obrysowywanie przedmiotów codziennego użytku (kluczy, łyżek, kubków…) lub zabawek.
8. pokrywanie farbami z pozoru białej kartki papieru, na której wcześniej białą świecą napisz imię dziecka, bądź coś narysuj.
9. lepienie plastelinowych literek własnego imienia
Zabawy ruchowe dla dzieci usprawniające pracę obu półkul mózgowych
1. wirowanie wokół własnej osi
2. chodzenie po krawężniku, niskim murku
3. naprzemienne wymachy ramion, nóg
4. wspinaczka po drabinkach
5. bieganie na czworakach
6. żonglowanie piłeczkami, woreczkami (np. z kaszą), kasztanami itp.
7. taniec
8. gra w piłkę
9. pływanie
10. jazda na rowerze i wiele innych.
Wzmacnianie poczucia wartości
Aby wzmocnić poczucie własnego ja dziecka, warto podpisane prace wywieszać w „galerii”, czyli na lodówce, drzwiach, czy szafie. Dziecko dumne z własnej pracy, podziwiane przez otoczenie, z pewnością podejmie kolejną próbę, przezwyciężenia trudności w nauce pisania. A z kolei radość tworzenia, pokona powstałą niechęć.
Wybitni leworęczni
– Artysta i uczony – Leonardo da Vinci
– Aktor komediowy – Charlie Chaplin
– Malarz – Michał Anioł Buonarotii
– Muzyk i kompozytor – Ludwik van Beethowen
– Skrzypek wirtuoz – Niccolo Paganini
– Pianista i kompozytor – Robert Schumann
– Muzyk – Jimi Hendrix
– Poeta – Heinrich Heine
– Poeta i dramaturg – Władimir Majakowski i wielu innych.
I jeszcze…
Czasami nauka czytania dziecka leworęcznego przeciąga się w czasie. Moja leworęczna córka, gdy miała lat siedem znała wszystkie litery już od co najmniej trzech lat. I choć pierwsze literki (samogłoski) rozpoznawała mając trzy latka, to w I klasie jeszcze myliła małe, drukowane „d”, „b” oraz „p”. Podczas „zabaw w pisanie” pomocą służyły nam literki dziewczynki i literki chłopczyki z kolorowymi brzuszkami (b) i, przepraszam za wyrażenie, dupciami (d) oraz patrzące wesoło (p), narysowane na kartce wiszącej obok komputera.
Artykuł napisany na podstawie książki p.Marty Bogdanowicz pt. „Leworęczność u dzieci”, W-wa 1992.
Poczytaj także:
Międzynarodowy Dzień Leworęczności
Polecamy równiez lekturę artykułów Kilka słów o leworęczności oraz Spacer pomaga w czytaniu
