Podstawą pomocy dzieciom z zespołem hiperkinetycznym jest zaakceptowanie ich odmienności.
Ono musi tak biegać, kręcić się i „być takie”, gdyż dzieci z ADHD mają bardzo dużą potrzebę ruchu, nie potrafią przez dłuższą chwile pozostać w miejscu. W związku z tym zmusić je do siedzenia grzecznie w jednym miejscu można by tylko za pomocą siły, co oczywiście nie może mieć miejsca. Trzeba tak pokierować nadmierną energią dziecka, aby jak najmniej przeszkadzało otoczeniu.
Wielu psychologów zgodnie podkreśla wagę przedszkola w wychowaniu dziecka nadpobudliwego.
Bardzo regularny tryb życia i rozkład dnia, zaplanowany program zajęć, konieczność dostosowania się do grupy rówieśniczej wszystko to pozytywnie wpływa na dziecko. Wszystkie zabawy, zajęcia w przedszkolu i poza nim powinny opierać się na jasnych i ustalonych wcześniej regułach. Rzeczywistość przedszkolna bardzo sprzyja powstawaniu wszelkiego rodzaju zachowań, trudnych do wywołania w warunkach rodzinnych, czy innych bliskich dziecku. Nigdzie więcej nie ma ono tyle okazji do kontaktów rówieśniczych i konfrontacji własnego zachowania z zachowaniami pozostałych dzieci. Podczas zabaw w grupie bardzo często dochodzi do konfliktów, w których dzieci nadpobudliwe są pobudzone emocjonalnie. Przejawiają wtedy nadmierną ruchliwość i zniecierpliwienie, nie lubią oczekiwania na swoją kolej. Nie potrafią działać w sposób zorganizowany, są chaotyczne, wybuchowe, pragnąc zaspokoić swoje potrzeby zachowują się agresywnie.
Największy problem sprawiają dzieci, u których nadpobudliwość występuje we wszystkich trzech sferach, tzn. w sferze poznawczej, emocjonalnej i ruchowej. Podczas jedzenia, ubierania się i mycia są niecierpliwe i niedokładne, spieszą się, nie kończą rozpoczętych działań. Tempo pracy jest nierównomierne, nierzadko wykonują to samo zadanie z różnym wynikiem. Czasem potrafią długo zajmować się jakimś zadaniem, a innym razem bez przerwy zmieniają kierunek działania. Ich zainteresowania też nie są trwałe, ale gdy zajmują się czymś, co wzbudza u nich duże emocje, robią to intensywnie, po czym np. nie kończą rozpoczętej z wielkim zapałem pracy. Szybko się podniecają, z dużym zaangażowaniem pracują, lecz po chwili tracą zapał odchodząc.
Aby przeciwdziałać zaburzeniom występującym u dzieci nadpobudliwych psychoruchowo należy odpowiednio organizować warunki środowiskowe i wychowawcze. Szczególnie istotny wpływ na nasilanie się objawów nadpobudliwości mają między innymi: stosowanie kar, krytyka ze strony rodziców lub nauczycieli, niezrozumienie, brak tolerancji, akceptacji czy ośmieszanie na tle grupy.
Przy udzielaniu pomocy dziecku nadpobudliwemu istotnych jest kilka sfer, w obrębie których działamy.
Na samym początku diagnozy psycholog w porozumieniu z rodziną, nauczycielami i lekarzami bada, czy zauważalne ( niepokojące) zachowania występują we wszystkich sferach działalności dziecka, tj. dom, przedszkole, rówieśnicy, itp. Nie ma możliwości aby dziecko było nadpobudliwe psychoruchowo tylko w domu, czy tylko w przedszkolu. ADHD dotyka dziecko jakby całościowo. Zaburza jego funkcjonowanie w relacjach rodzinnych i rówieśniczych. Właściwe zrozumienie istoty problemu pomoże mądrze wytyczyć drogę, sposoby, metody, formy i środki pomocy.
Podczas pracy z uczniem nadpobudliwym bardzo ważna jest współpraca nauczycieli i rodziców.
Rodzice powinni być najlepszymi sojusznikami nauczyciela i terapeuty. Jest to możliwe tylko wtedy , gdy zamiast oskarżać ich o złe wychowanie dziecka, uznają, iż zarówno oni, jak i przedszkole mają ten sam problem, cel i zadanie, oraz razem mogą go rozwiązać. Ścisła współpraca z rodzicami uwalnia obie strony od poczucia winy i wzajemnej niechęci.
Drugą ważną sprawą jest, aby nie wzmacniać niewłaściwych zachowań.
Zazwyczaj uwaga nauczyciela koncentruje się na dzieciach, które sprawiają problemy. To z kolei prowadzi do wzmacniania zachowań, których wcale nie chcielibyśmy wzmacniać. Dzieciom nadpobudliwym sprawia kłopot doczekanie momentu, gdy nauczyciel znajdzie dla niego czas. Należy pamiętać, że większość dzieci z ADHD, to dzieci w normie intelektualnej, co więcej także często z wyższym ilorazem inteligencji. Dlatego też skarcenie może się im wydawać lepsze niż potworna nuda na zajęciach. W pracy z dzieckiem nadpobudliwym ważne jest, aby nauczyciel zauważał te rzadkie chwile, kiedy pracuje w spokoju i zachęcał je do dalszego wysiłku, poprzez ciągłe chwalenie za tak zwane drobiazgi. Pochwała powinna dodać takiemu dziecku sił do spokojnego siedzenia i skupiania się na zadaniach.
Do dziecka nadpobudliwego należy mówić jasno i krótko.
Słyszy ono często to, czego nie powinno usłyszeć, dlatego też może mieć problem z ustaleniem, co mu wolno, a czego nie. Jasność komunikatów jest w tym wypadku szalenie ważna. Ważne jest, aby jasno określić, co ma w danej chwili wykonać. Znacznie lepiej reaguje na proste polecenia typu: „Usiądź!” aniżeli na polecenie: „Przestań się kręcić i przeszkadzać!”.
Poza tym dziecku z zaburzeniami koncentracji uwagi sprawia trudność zrozumienie złożonych poleceń, ponieważ ich nie słyszy, a o części z nich zapomni. Wobec tego należy udzielać mu krótkiego, prostego komunikatu. Dziecku z ADHD bardzo trudno wśród wielu bodźców wybrać jeden najmocniejszy i najważniejszy. Zupełnie inną sprawą jest również właściwa reakcja i odpowiedź zwrotna. Nadpobudliwe dziecko bardzo łatwo przechodzi od uporządkowanej działalności do nieuporządkowanej, a trudno do niej wraca. Podjęcie każdej uporządkowanej działalności powinno się wyraźnie zaakcentować, np. „Uwaga! Siadamy w kole”. Przed podaniem polecenia trzeba się upewnić, czy dziecko nas słucha. Dobrze jest ustalić sygnał przywołujący do pracy np. „Patrz na mnie !”. Sygnał ten stanowi dodatkową pomoc jednak nie może być on powodem do śmiechu u innych dzieci.
Zaburzenie koncentracji uwagi sprawia, iż dziecko nie potrafi długo pracować.
Dlatego można mu pozwolić na chwilowe oderwanie się od pracy, pytając go o coś lub wydając dodatkowe polecenie. Wspaniałym sposobem na tego rodzaju aktywność są wszelkiego rodzaju gry edukacyjne, gdzie wyznaczamy kolejność, zasady i reguły. Uczymy dziecko czekania na swoją kolej, ponoszenia porażek, przegrywania. W takich chwilach nie powinno zabraknąć dorosłego. Dziecko z ADHD ciągle potrzebuje wskazówek i krótkich komunikatów naprowadzających jakby na właściwą reakcję.
Nadpobudliwemu dziecku powinniśmy pomóc w tworzeniu uporządkowanego świata, gdyż chaos to jego naturalny żywioł. Należy zacząć od spraw czysto organizacyjnych. Głównym celem pomocy jest nauczenie dziecka systematyczności w działaniu i myśleniu. W tym celu należy: segregować zabawki, pokazywać i słownie wyjaśniać, w jakich grupach je ustawiać, oraz zachęcać do podawania odpowiednich przedmiotów. Osobno powinny być ułożone klocki, piłki.
Dziecko musi wiedzieć, jakie zachowanie jest dopuszczalne, a za jakie grożą konsekwencje.
Dobrą pomoc stanowi tutaj regulamin umieszczony w widocznym miejscu (np. na ścianie, na lodówce w domu). Wspólnie z grupą przedszkolną ustala się zasady zachowania, tzw. kodeks grupowy. Wszyscy są zobowiązani do jego przestrzegania. Każdy dzień w przedszkolu zwykle przebiega według jednakowego harmonogramu i porządku. Uporządkowanie codziennych zajęć stanowi w przypadku nadpobudliwości szalenie ważny aspekt. Dziecko czuje pewność siebie, wie czego może się spodziewać i po prostu czuje się bezpieczne. Każde nieoczekiwane wyjście, wycieczka, gość mogą powodować powstawanie niepokojów i narastanie napięcia, co w efekcie może owocować niespodziewaną reakcją. Zwykle takie zachowania przejawiają się w krzykach, nagłym płaczu, agresji lub autoagresji. Możemy mu pomóc, opisując, jak będzie wyglądała ta nowa sytuacja oraz poprzez dokładne ustalenie nieprzekraczalnych zasad. Dla dziecka z ADHD nie ma sytuacji podobnych, każda jest inna. Kiedy staramy się wytłumaczyć, że nie wolno wyrywać zabawki jednemu koledze, z zaniepokojeniem zauważamy, że po chwili robi to samo wobec innej osoby. Rozumowanie takiego dziecka jest następujące: „…ale przecież Wojtusiowi miałem nie zabierać?! Teraz zabieram Kubusiowi!”.
W pracy z dzieckiem nadpobudliwym istotne jest okiełznanie nadruchliwości, zapanowanie nad nią.
Dziecko z ADHD ma większą potrzebę ruchu niż jego rówieśnicy, dlatego nie może on usiedzieć dłużej w jednym miejscu. Powinniśmy jasno i wyraźnie ustalić z dzieckiem, w jakim zakresie może biegać, czy kręcić się. Tę nadmierną ruchliwość dziecka można wykorzystać z pożytkiem dla siebie i innych np. prosząc o pomoc w podlewaniu kwiatów, dyżurowaniu przy posiłkach, itp. Zmniejszymy w ten sposób niepożądaną nadruchliwość i jednocześnie sprawimy, że poczuje się on kimś ważnym, potrzebnym, akceptowanym, a może nawet niezastąpionym.
Dziecko nadpobudliwe należy zaakceptować, pamiętając o tym, że jest ono dzieckiem odmiennym, ma inne możliwości niż jego rówieśnicy oraz wymaga odmiennego traktowania. Nie można karać dziecka za zachowania niezależne od niego, gdyż spowoduje to, że zacznie się bać a to nasili jego lęki i obawy i wzmocni zachowania negatywne.
Jeżeli dziecko mimo wielu wysiłków rodziców i nauczycieli nie poddaje się normalnemu sposobowi wychowania i nie są oni w stanie mu pomóc, wtedy niezbędna jest systematyczna terapia. Dobór metod terapeutycznych dla dziecka nadpobudliwego psychoruchowo nie jest prosty, gdyż trzeba wziąć pod uwagę wszystkie sfery, w jakich nadpobudliwość występuje oraz głębokość ich nasilenia. Terapię dobiera się do specyficznych potrzeb dziecka, jego osobowości i indywidualnych sytuacji. Zawsze jest jednak potrzebna współpraca rodziców i nauczyciela z terapeutą. Pracę z dzieckiem nadpobudliwym zawsze zacząć trzeba od akceptacji jego odmienności i tego, że być może nigdy nie będzie idealnym, wymarzonym dzieckiem, którego chciałoby się mieć w domu. Pomaga to dopasować wymagania do realnych możliwości i chroni wszystkich przed kolejnymi niepowodzeniami.
Nieuwaga jest charakterystyczną cechą nadpobudliwego dziecka, ale specjalne techniki mogą mu pomóc w koncentracji i utrzymać uwagę na zadaniu. Zadania powinny być przekazywane w sposób, dostosowany do możliwości koncentracji dziecka. Powinny być też prezentowane w małych dawkach, a nie wszystkie w jednym czasie. Można wykorzystać krótki czas koncentracji dziecka, pracując z zegarkami w rodzaju kuchennych minutników. Zadaniem dziecka musi być zrobienie zadania przed upływem wyznaczonego czasu. Konieczne przy tym jest natychmiastowe sprawdzenie poprawności zadania. Metoda ta bardzo przydaje się przy nauce sprzątania zabawek, rysowaniu, czy innych czynnościach wymagających dłuższego skupienia i tzw. „siedzenia w miejscu”.
Terapią dziecka nadpobudliwego powinien zając się doświadczony specjalista, który nie będzie się trzymał sztywno jednej koncepcji, ale dobierze terapię do specyficznych potrzeb dziecka i jego indywidualnej sytuacji, z uwzględnieniem funkcjonowania całej rodziny.
W terapii dziecka z ADHD często stosuje się kombinację wielu podejść terapeutycznych. Do najczęściej stosowanych należą:
Metoda Ruchu Rozwijającego W. Sherborne.
Ruch rozwijający może pomóc dzieciom w dwóch głównych sferach rozwoju: fizycznym i w rozwoju osobowości. Dzieci uczą się poznawać swoje ciało, kontrolować swoje ruchy, wykorzystywać własną inwencję oraz podejmować inicjatywę. Dzieci ćwiczą wspólnie z rodzicami pod okiem terapeuty.
Programy Aktywności Knill’ów
Świadomość ciała, kontakt, komunikacja zostały opracowane przez Mariannę Knill i Christophera Knilla. Dzieci na początku biorą udział w programie wprowadzającym ( 8 minut ). Następnie wprowadza się kolejno pozostałe cztery programy ( ćwiczenia rąk, dłoni, „doświadczanie” głowy, twarzy, pleców, brzucha, nóg poprzez głaskanie, pocieranie, obracanie ). Każdy ruch dziecka jest wspierany przez specjalny akompaniament muzyczny, stąd też ważną rolę odgrywa tu relaksacja. Poprzez wykonywanie ruchów szybkich i powolnych dziecko uczy się panować nad własną motoryką.
Relaksacja dla dzieci (trening autogenny)
Ćwiczenia relaksacyjne mają na celu zmniejszenie stanu napięcia psychicznego oraz wywołanie odprężenia. Głównie stosuje się tutaj: technikę relaksacji wg Jacobsona ( dziecko wykonuje celowo ruchy napinania i rozluźniania mięśni ) oraz relaksację wg Winterberta (przeznaczoną dla dzieci w wieku szkolnym). Ćwiczenia polegają na tym, że dziecko leży nieruchomo i nie wykonuje z własnej inicjatywy żadnych ruchów. Terapeuta sam wykonuje ruchy dziecka takie jak: obroty, krążenia, huśtania.
Metody psychoedukacyjne
Obecnie coraz bardziej popularne, które polegają na przedstawieniu rodzicom określonego modelu postępowania z dzieckiem. Spotkania z terapeutami odbywają się najczęściej co tydzień w kilkuosobowych grupach. Podczas spotkań rodzice poznają różne formy postępowania z dzieckiem, które przećwiczone mogą stosować w domu, np.
a) Metoda pracy z trudnymi zachowaniami dzieci – Metoda C. Sutton – pomaga rodzicom nauczyć się zamiany zachowań niepożądanych na pożądane.
b) Metoda opracowana przez A. Faber i E. Mazzlish – pomaga ukształtować nowy sposób porozumiewania się w rodzinie, znaleźć dziecku i rodzicowi wzajemny szacunek i zrozumienie, budować pozytywny obraz własnej osoby.
c) Metoda T. Gordona – podobna do poprzednich metod. Uczy sposobów wzajemnego okazywania sobie akceptacji i zrozumienia.
„Metoda Dobrego Startu”
Postępowanie korekcyjno–kompensacyjne, które wykorzystuje się do pracy z dzieckiem dyslektycznym.
Kinezjologię edukacyjną – metoda T. Dennisona
Polega ona na stymulowaniu układów mózgowych odpowiedzialnych za koncentrację i uwagę poprzez stosowanie bodźców ruchowych, które pobudzają odpowiednie zmysły (zmysł równowagi, czucie głębokie).
Biofeedback
W treningu EEG Biofeedback dla dzieci z ADHD terapeuta prezentuje dziecku informacje o tym, co dzieje się w danym momencie w jego mózgu (korze mózgowej). Dziecko widzi na ekranie monitora własne nieprawidłowe fale mózgowe i stara się je kontrolować, stopniowo jest w stanie to uczynić. Zadaniem tej metody jest wspomaganie rozwoju mózgu. Dzieci uczą się, jak wpływać na reakcje zachodzące w ich organizmie w procesie przebiegu specjalnej gry komputerowej. Widząc swoją zbyt silną reakcję stosują wcześniej przyswojone techniki relaksacyjne, przez co uspakajają się i wyciszają. Dzięki tej metodzie, poprzez nauczenie dziecka innego sposobu reagowania, można wpłynąć na jego nadruchliwość i zaburzenia koncentracji uwagi.
Dzieci z ADHD mogą być leczone farmakologicznie.
Warto uzyskać dokument stwierdzający zaburzenie naszego dziecka. Daje on nam możliwość leczenia farmakologicznego oraz uzyskania w przyszłości indywidualnego nauczania w szkole. Terapia za pomocą środków farmakologicznych często jest przeprowadzana jako kluczowy element leczenia ADHD, chociaż w żadnym wypadku nie można jej stosować jako wyłącznego środka interwencji. W walce z nadpobudliwością ich wykorzystanie pozwala jedynie na pełne korzystanie z innych form pomocy. Nie wszystkie dzieci muszą korzystać z farmaceutyków, ich stosowanie jest konieczne, jeżeli inne możliwości pomocy nie przynoszą efektów.
Wielu rodziców jest przeciwnych podawaniu farmaceutyków swoim dzieciom.
Mogą oni skorzystać z niekonwencjonalnych metod pomocy dzieciom. Uważa się, że niekonwencjonalne terapie są łagodne i nie wywołują żadnych, bądź prawie żadnych skutków ubocznych. Do najbardziej popularnych należą:
Dieta: jest częstą formą terapii niekonwencjonalnej w leczeniu ADHD jest dieta (lub przyjmowanie pewnych suplementów pokarmowych). U dzieci nadpobudliwych stosuje się diety podzielone na dwie grupy: diety wzbogacone – takie, do których dodaje się witaminy, cynk, zioła, miód i inne, oraz diety eliminacyjne – takie, z których usuwa się: cukier, barwniki, konserwanty i przeciwutleniacze. Skuteczność stosowania żadnej z tych diet nie została potwierdzona naukowo.
Kinetoterapia: to naturalna terapia, oparta na założeniach medycyny Dalekiego Wschodu. Za zaburzenia zachowania uważa się tu zaburzenia równowagi energetycznej organizmu. Ponieważ odbiciem stanu energetycznego naszego organizmu jest czynność układu mięśniowego, ustalenie, w którym miejscu nastąpiło zachwianie równowagi energetycznej, polega na przeprowadzeniu badania napięcia mięśni, ścięgien i stawów. Indywidualne wyrównanie negatywnych zmian prowadzi do usunięcia blokad energii. Terapeuci posługujący się tą metodą w zasadzie nie stawiają diagnoz medycznych – pomagają tylko pacjentowi w uzyskaniu kontroli nad własnymi zachowaniami.
Homeopatia: posługuje się zasadą podobieństwa, zgodnie, z którą określone substancje podane w dużych dawkach wywołują objawy chorobowe (toksyczne) u osób zdrowych, a podane w dawkach minimalnych mogą usunąć te objawy u osób chorych. Leki homeopatyczne dobiera się indywidualnie dla każdego pacjenta oceniając funkcjonowanie jego organizmu.
Na koniec należy wspomnieć jeszcze o kilku bardzo istotnych zależnościach w życiu dziecka nadpobudliwego.
Pora wieczorna to czas spokoju.
Wtedy właśnie dziecku czytamy, gramy w gry i loteryjki, zajmujemy je modelowaniem, majsterkowaniem, szyciem dla lalki, aranżujemy zabawę tematyczną. Niezależnie od tego jaką wybieramy formę działalności w godzinach poprzedzających sen nie należy wprowadzać dziecka w nadmierne podniecenie, ale raczej uspokajać i łagodzić objawy wzmożonego pobudzenia. Służy temu również atmosfera przy kolacji- lepiej by dziecko zjadło mniej , a z apetytem i w dobrym nastroju. Siadanie do stołu ze wszystkimi to ciekawa lekcja – dziecko uczy się i przyzwyczaja do odpowiedniego zachowania przy stole poprzez naśladownictwo dorosłych.
Ostatnim problemem jest sprawa oglądania telewizji przed snem. Dziecko nadpobudliwe powinno regularnie chodzić spać – pamiętajmy o spokoju. Zbyt częste oglądanie audycji telewizyjnych, a szczególnie nie przeznaczonych dla dzieci obciąża i wyczerpuje ich układ nerwowy.
