10 lat Zamku Żupnego na Liście Światowego Dziedzictwa UNESCO

Żupy Krakowskie, czyli górnicze przedsiębiorstwo państwowe, skupiało pod jednym zarządem warzelnie i kopalnie soli w Wieliczce oraz Bochni. Były one najbardziej dochodowym,  największym i najdłużej działającym przedsiębiorstwem w dziejach Polski. Zamek był siedzibą zarządu do stycznia 1945 roku, do momentu kiedy jego środkowa część została uszkodzona przez bomby radzieckie.

W 2013 r., razem z Zamkiem Żupnym, na listę UNESCO wpisana została także Kopalnia Soli w Bochni na zasadzie rozszerzenia dotychczasowego wpisu Kopalni Soli w Wieliczce. Było to możliwe właśnie dlatego, że w przeszłości te trzy obiekty stanowiły jedno królewskie przedsiębiorstwo. W uzasadnieniu wpisu czytamy: Królewskie Kopalnie Soli w Wieliczce i Bochni ilustrują historyczne etapy rozwoju technik górniczych w Europie, od XIII do XX wieku. Chodniki, podziemne komory urządzone i dekorowane w sposób odzwierciedlający społeczne i religijne tradycje górników, narzędzia i maszyny oraz Zamek Żupny, który przez wieki zarządzał zakładem, stanowią wybitne świadectwo systemu społeczno-technicznego związanego z podziemnym wydobyciem soli kamiennej.

W latach 70. opiekę nad Zamkiem przejęło Muzeum Żup Krakowskich Wieliczka. Po remoncie stał się siedzibą Muzeum i miejscem wystaw. Zamek Żupny (XIII – XIX w.) obejmuje trzy budynki oraz szyb górniczy (poł. XIII w.), pozostałości kuchni żupnej (XV w.) – prawdopodobnie najstarszej stołówki pracowniczej w Europie, fragmenty murów obronnych (poł. XIII w.) i jedyną zachowaną basztę (XIV w.) ze średniowiecznych murów obronnych.

W Zamku znajdują się wystawy stałe: „Pradzieje Wieliczki i okolic”, „Solniczki – małe arcydzieła sztuki”, na której zobaczyć można zaliczaną do najcenniejszych na świecie kolekcję tych naczyń, Sala Gotycka wsparta na jednym filarze z portretami zarządców żupy, ponadto wystawa czasowa „Górnictwo i sztuka. Kolekcja porcelany Middelschulte”, na której prezentowane są unikatowe figurki i naczynia z porcelany miśnieńskiej z XVIII w. (do 22.10.2023 r.).

Organizowane są także imprezy plenerowe: Święto Soli, Noc Muzeów, Europejskie Dni dziedzictwa, Dzień Otwarty Muzeów; koncerty: „Popołudnie ze Straussem”, Summer Music Festival i bogata oferta edukacyjna skierowana do grup szkolnych, rodzin, seniorów i osób z niepełnosprawnościami.

Obecnie w jednym z budynków (w zamku północnym) trwa remont, dzięki, któremu Muzeum zyska dodatkową powierzchnię wystawienniczą na ekspozycję stałą oraz wystawy czasowe.

W trakcie prac remontowych odkryto polichromie naścienne. Najbardziej zaskakujące było odsłonięcie malowideł z herbem Wazów –  wstępnie datowanych na XVII w. – w miejscu gdzie się ich nie spodziewano. Dokonano też ciekawych odkryć archeologicznych, które świadczą o skomplikowanej przeszłości i unikalnym charakterze obiektu.

Po zakończeniu remontu (planowane końcem 2023 r.) w budynku zostanie urządzona nowa wystawa stała pt. „Solny klejnot w koronie”. Projekt finansuje Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego.

Zamek Żupny w Wieliczce można zwiedzać od wtorku do niedzieli w godzinach 9.00-20.00 (ostatnie wejście 30 min przed zamknięciem). Poniedziałek – zamknięty, sobota – wstęp bezpłatny.

www.muzeum.wieliczka.pl