Tajemnice kolorów. Od kamienia do obrazu, czyli rzecz o pigmentach mineralnych.

Pochodzą ze zbiorów Muzeum Mineralogicznego Uniwersytetu Wrocławskiego. Naturalne okazy minerałów i skał występują we właściwych im formach skupień, tj. kryształy, konkrecje i ziemie. Drugi typ obiektów

to naturalne pigmenty malarskie uzyskiwane z tych minerałów i skał. Duża część
z nich jest współcześnie mało popularna i rzadko stosowana. Jednakże są one wytwarzane
do dzisiaj przez duże firmy zajmujące się produkcją artystycznych pigmentów malarskich.

Ogromnym walorem wystawy jest zestawienie naturalnego piękna barwy i formy minerałów z twórczością powstałą przez ich wykorzystanie, jako pigmentów malarskich. Farby bowiem, to pigmenty w połączeniu ze spoiwem. Najbardziej znanym pigmentem jest ultramaryna, znana od starożytności. Uzyskiwana z lazurytu, głównego składnika lapis lazuli, ma dużą intensywność, dobrze kryje, jest odporna na światło słoneczne. Największą popularnością cieszyła się w Europie w XIV i XV wieku, osiągając cenę równą złotu.

Na 13 kopiach dzieł sztuki możemy obserwować, jak barwniki zostały przetworzone przez dawnych mistrzów. Na szczególną uwagę zasługują kopie wykonane
przez dr hab. Danutę Stępień, profesora Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie,
na Wydziale Konserwacji i Restauracji Dzieł Sztuki. Wszystkie zostały namalowane
z użyciem wyłącznie naturalnych pigmentów. Autorka, specjalizująca się w dawnych technikach malarskich, z wielką drobiazgowością odzwierciedla nie tylko obraz,
ale i pieczołowicie odtwarza sposób w jaki został namalowany. Rekonstruując technikę
i echnologię oryginałów w zaprezentowanych kopiach zastosowała, jako spoiw
do pigmentów: kazeinę, żółtka, olej, gumę i żywicę. Nawet osoby mające mały kontakt
ze sztuką, bez trudności dostrzegą różnice w kopiach z różnych epok malarskich. W ramce cyfrowej, prezentowanej w zaaranżowanym warsztacie kopisty można prześledzić kolejne fazy powstawania kopii obrazu Nicolaesa van Geldera ( 1636 – 1675/7 ) Martwa natura
z homarem. Pozostałe kopie są dziełami studentów Konserwacji i Restauracji Dzieł Sztuki Wydziału Sztuk Pięknych Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu, pod kierunkiem
dr hab. Elżbiety Basiul, prof. UMK i dr hab. Jarosława Rogóża, prof. UMK. Prezentujemy zatem ciekawy, nieco ekscentryczny wybór kopii: od ikon, poprzez malarstwo tablicowe, Botticellego, Veermera, po XIX-wieczny pejzaż.

Łącznikiem między dawnymi technikami malarskimi, pigmentami i skałami
a miejscem prezentacji jest bursztynowy werniks

. Zarówno bursztyn, jak i inne żywice kopalne znalazły swoje zastosowanie w malarstwie, co znajduje potwierdzenie w dawnych traktatach dotyczących malarstwa. Stosuje się je, jako składnik werniksów oraz jako spoiwo do farb.

Dawniej, żywicę dodawano do farby, aby nadać jej różnych właściwości: połysku, spowodować jej szybsze wysychanie oraz aby chronić farby przed zawilgoceniem.
Przedtem jednak, musiała ona zostać przetworzona w formę ciekłą – werniks, którego oprócz ożywienia farb używa się aby chronić malowidło przed wpływami atmosferycznymi
i wilgocią.

Anna Stankuć, konserwatorka w Muzeum Historycznym Miasta Gdańska, namalowała dwie wersje fragmentu obrazu Petera Paula Rubensa (1577-1640 ) Zjednoczenie Ziemi i Wody albo Alegoria Antwerpii i Skaldy ze zbiorów Ermitażu w Sankt Petersburgu. Jedną pokryła werniksem bursztynowym, drugą damarowym. Zwiedzający sami ocenią różnicę.

Żywicę gotowano najczęściej w oleju lnianym lub rzadziej, w orzechowym,
w temperaturze ok. 300° C, uzyskując werniks olejny, który wolno schnie i ma ciemny kolor. Obrazy wykonane farbami z dodatkiem werniksu olejnego z czasem ciemnieją, zwłaszcza, gdy są przechowywane w ciemnych pomieszczeniach. Gdy działa na nie światło słoneczne, warstwy farby się łuszczą. Pokrycie obrazu werniksem powoduje jego trwałe połączenie
z farbą, co po wyschnięciu uniemożliwiało naniesienie przez malarza poprawek.

Werniksu bursztynowego używano również do zabezpieczania instrumentów muzycznych. O sposobie uzyskania bursztynowego werniksu oraz jego właściwościach pisał żyjący na przełomie XVI i XVII w. Théodore Turquet de Mayerne, autor dzieła dotyczącego malarstwa oraz technik malarskich.

Prezentowany na wystawie film sfinansowany został przez firmę KEIM FARBY MINERALNE Sp. z o.o.

Autorzy wystawy:

• mgr Joanna Girulska – Michalik- Muzeum Mineralogiczne Uniwersytetu Wrocławskiego,

• dr Roman Michalik – Szkoła Wyższa Rzemiosł Artystycznych i Zarządzania we Wrocławiu,

• dr hab. Danuta Stępień prof. ASP – Wydział Konserwacji i Restauracji Dzieł Sztuki Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie

Autorzy pozostałych kopii:

studenci Konserwacji i Restauracji Dzieł Sztuki Wydziału Sztuk Pięknych Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu, pod kierunkiem dr hab. Elżbiety Basiul prof. UMK i dr hab. Jarosława Rogóża prof. UMK.

Kuratorzy MHMG: Joanna Grążawska, Ewa Pawlęga