Muzeum jest instytucją o interdyscyplinarnym charakterze, której działania
koncentrują się wokół dziejów człowieka, badanych i prezentowanych przez Zespół Działów Archeologicznych, Zespół Działów Etnograficznych, Dział Numizmatyczny i Dział Widowisk Lalkowych. Poprzez coroczne wystawy czasowe i stałe oraz prowadzoną działalność edukacyjną w formie lekcji i wykładów muzeum realizuje misję, której głównym celem jest zachowanie i tworzenie tożsamości regionu w kontekście przemian kulturowych i cywilizacyjnych w Polsce i na świecie oraz upowszechnianie owej specyfiki regionu wraz z dziedzictwem ludzkiej kultury z kraju, Europy i świata.
Dodatkowo należy wyróżnić stałą współpracę Muzeum z Ośrodkiem Języka i Kultury Japonii im. Prof. Ryochu Umedy w Łodzi, w wyniku której od 30 lat organizowane są „Dni Kultury Japonii”, a także współpracę z Polskim Towarzystwem Numizmatycznym – Oddział Łódź, mającym siedzibę w gmachu muzeum.
