TŁUMY UCZNIÓW NA LEKCJACH Z MAMUTEM
Tysiące dzieci ze śląskich szkół i przedszkoli odwiedziło w pierwszych dwóch
tygodniach wystawę „Epoka lodowcowa" w gliwickim Centrum Handlowym FORUM (ul. Lipowa 1).
W dni powszednie uczniowie i przedszkolacy mogą ją zwiedzać z przewodnikiem-paleontologiem. Wycieczki cieszą się dużą popularnością – ekspozycję zwiedziło już ok. 1250 dzieci (55 klas) ze szkół z Gliwic i okolic. Oprócz interesującej tematyki dodatkową zachętą do odwiedzin jest konkurs na twórczy opis wrażeń z udziału w wystawie. Nagrodami są w nim wycieczki do Centrum Nauki „Kopernik" w War-szawie oraz do Jura Parku w Krasiejowie. Rozstrzygnięcie konkursu odbędzie się
w formie niecodziennej atrakcji – zabawy w „podchody" na terenie C.H FORUM, po zamknięciu obiektu (3 czerwca).
Również poranne multimedialne pokazy tematyczne w Cinema City, przygotowa-ne przez dra Andrzeja Boczarowskiego – pracownika naukowego Uniwersytetu Śląskiego, uznanego eksperta od ewolucji organizmów żywych – zostały entuzjastycznie przyjęte przez środowisko pedagogiczne. Wiedza o pradziejach Ziemi podana w efektowny sposób przyciągnęła do kina w C.H. FORUM blisko 1820 dzieci. Mogły one m.in. poznać historię płatka śniegu, kulisy odkrycia w Alpach mumii Etzi′ego – słynnego „Lodowego człowieka", a także realia polowania na mamuty.
Cykl dziesięciu naukowych poranków zakończył się 20 maja, ale na zwiedzanie wystawy z przewodnikiem (do końca maja) jest jeszcze kilka wolnych terminów. Lepiej się jednak pospieszyć, bo lada dzień lista zostanie zamknięta.
Indywidualnie „mamucią" wystawę oglądać można w C.H.FORUM do 5 czerwca. Szerokiej publiczności odwiedzającej wystawę z dziećmi dedykowane są weeken-dowe warsztaty kreatywne.
Dzięki 20 specjalnie zaaranżowanym stanowiskom rozmieszczonym na terenie całego obiektu zwiedzający mogą przenieść się miliony lat wstecz i przekonać się, jak wyglądała fauna okresu zlodowacenia i stworzenia o trochę obco brzmiących nazwach, np. Smilodon, Mammuthus primogenius, Entelodont, czy Megaloceros. Z myślą o młodszych zwiedzających oswojono je i nazwano Szablastozębem, Panem Mamutem, Chrumikiem czy Wielkorożcem.
Ponieważ dzieci to główny odbiorca tego rodzaju ekspozycji, C.H. FORUM na czas wystawy zaplanowało liczne atrakcje, których adresatem są szkoły:
– możliwość zwiedzania wystawy z przewodnikami – doktorantami Uniwersytetu Śląskiego w formie interesującej lekcji (do końca maja – w dni powszednie);
– konkurs na twórczy opis wrażeń z udziału w wystawie; nagrodami są wycieczki do Centrum Nauki „Kopernik" w Warszawie oraz do Jura Parku w Krasiejowie; rozstrzygnięcie konkursu odbędzie się w formie niecodziennej atrakcji – zabawy w „podchody" na terenie C.H FORUM, po zamknięciu obiektu (3 czerwca);
– 10 porannych (w godz. 8.30-9.30) pokazów multimedialnych dra Andrzeja Boczarowskiego, pracownika naukowego Uniwersytetu Śląskiego uznanego eksperta zajmującego się ewolucją organizmów żywych; ich miejscem w dniach 9-13 maja oraz 16-20 maja będzie sala kinowa Cinema City.
Szerokiej publiczności odwiedzającej wystawę z dziećmi dedykowane są weekendowe warsztaty kreatywne, które odbywać się będą w intersującej konwencji „piaskownicy znalezisk". Wyjątkowo bogaty program został przygotowany na Dzień Dziecka. W tym dniu do dyspozycji najmłodszych będzie aż 5 różnych stanowisk warsztatowych, ponadto animowane będą zajęcia ruchowe i konkursy.
Wystawa będzie mieć także związane z jej tematyką gadżety i upominki. Będą one do nabycia odpłatnie. Poza tym przy okazji różnych aktywności związanych z „Epoką lodowcową" C.H. FORUM rozda ok. 2000 egz. bezpłatnych puzzli tematycznych.
Patronat honorowy nad wystawą objął Prezydent Gliwic Zygmunt Frankiewicz.
Projekt wspiera Cinema City. Patronem medialnym wystawy jest „National Geographic Polska". Piętnaście rocznych prenumerat magazynu „National Geographic" otrzymają szkoły, z których klasa/klasy jako pierwsze zapiszą się na wystawę.
Eksponaty, które będą prezentowane na wystawie „Epoka lodowcowa" przyjadą do Gliwic z Niemiec – pochodzą z pracowni Bernd Wolter Design GmbH w Rehburg-Loccum.
Oto lista eksponatów z opisami.
Archaeotherium Leidy, 1850
Dzikoświń – i dziki, i zły, i ma bardzo ostre kły
Miejsce występowania: Ameryka Północna (USA)
Ten wymarły rodzaj ssaka należy do rzędu parzystokopytnych. Był przodkiem dzisiejszych pekari
i innych kopytnych. Z powodu kształtu dużej czaszki, długiej nawet na 1 m, Archaeotherium
fizycznie przypomina świnię. Podobnie jak i ona ryło w ziemi w poszukiwaniu pokarmu (korzenie
i bulwy), ale zdarzyło mu się także pokazać swoje ostre kły i zapolować na żywe zwierzę.
Charakterystyka: Roślinożerny / Długość: 1,2 metra / Gromada: ssaki
Okres życia: 33 miliony lat temu / (kenozoik) paleogen: wczesny oligocen
Arsinoitherium (rodzina Arsinoitheriidae Andrews, 1904)
Dwurożec – co dwa rogi to nie jeden
Miejsce występowania: Północna Afryka (Egipt, Libia, Etiopia, Angola, Oman)
Ten wymarły rodzaj ssaka należy do ssaków kopytnych. Oprócz zewnętrznego podobieństwa,
Arsinoitherium nie ma nic wspólnego z nosorożcem. Oba wyrastające na jego czaszce rogi – będące
tak naprawdę pustą kością – pokryte były prawdopodobnie skórą i sierścią. Zaraz za nimi
znajdowały się dwa kolejne, już znacznie mniejsze rogi – przypominające te, które mają obecnie
żyrafy. Nazwa „Arsinoitherium" pochodzi od Arso – żony starożytnego króla Egiptu. Pałac, w którym
oboje mieszkali, znajdował się w miejscu, gdzie po raz pierwszy znaleziono szczątki tego
zwierzęcia.
Charakterystyka: Roślinożerny / Długość: 3,5 m / Wysokość: 1,8 m / Gromada: ssaki
Okres życia: 36-29 milionów lat temu / (kenozoik) paleogen: późny eocen-wczesny oligocen
Elasmoterium Fischer, 1809
Wielkorożec – sprinter wśród grubasów
Miejsce występowania: Europa Wschodnia / Azja (Rosja)
To stworzenie żyło podczas epoki lodowcowej około półtora miliona lat temu. Posiadało – podobnie
jak współczesny nosorożec – róg, który jednak znajdował się na czole, a nie na pysku
i który był zdecydowanie większy. Osiągał długość nawet 6 metrów. Ponieważ Elasmotherium nie
miał zębów do gryzienia (brak siekaczy), przeżuwał trawę za pomocą mocnych warg. Mimo że
ważył aż 5 ton, potrafił bardzo szybko biegać – dzięki swym wyjątkowo długim nogom.
Charakterystyka: Roślinożerny / Długość: 6 m / Wysokość: 2,5 m / Gromada: ssaki
Okres życia: 1,5 miliona lat temu – 10 tysięcy lat temu / (kenozoik) czwartorzęd: wczesny plejstocen
– holocen
Entelodont (rodzina Entelodontidae Lydekker, 1883)
Chrumik – nierozgarnięty i niebiezpieczny
Miejsce występowania: Ameryka Północna /Europa / Azja (Mongolia)
Entelodonty, nazywane czasem „piekielnymi świniami", to wymarła grupa wszystkożernych ssaków,
daleko spokrewnionych z obecnie żyjącymi świniami. Dysponowały pełnym zestawem zębów:
dużymi kłami, ciężkimi siekaczami oraz silnymi trzonowcami. Charakterystyczne, masywne
kostne wyrostki po obu stronach głowy, spełniały funkcję przyczepu potężnych mięśni używanych
podczas odżywiania się. Żywiły się padliną i żywymi zwierzętami, uzupełniając swą dietę
roślinami i bulwami. Największe, wysokie nawet na 2 metry, były gatunki z Ameryki Północnej.
Nie były za to zbyt inteligentne – ich mózg był wielkości pomarańczy.
Charakterystyka: Wszystkożerny / Wysokość: 2 m / Gromada: ssaki
Okres życia: 33-18 milionów lat temu / (kenozoik) paleogen/neogen: oligocen-wczesny miocen
Eobasileus Cope, 1872
Grzebieniogłów – zawsze wyczesany i uśmiechnięty
Miejsce występowania: Ameryka Północna
Te charakterystyczne ssaki, należące do rzędu wymarłych łożyskowców (Dinocerata) żyły 40 milionów
lat temu w Ameryce Północnej. Wyróżniały je dwa długie, przypominające sztylety kły
oraz kościste wyrostki na tyle czaszki. Dorosłe zwierzę mierzyło 4 metry długości i 2 metry wysokości.
Charakterystyka: Roślinożerny / Długość: 4 metry / Wysokość: 2 metry / Gromada: ssaki
Okres życia: 40-35 milionów lat temu / (kenozoik) paleogen: środkowy-późny eocen
Hyaenodon gigas (Hienodon, Hyaenodon Leidy, 1869)
Gryziszczęka – najgroźniejsze kłapnięcie w całej epoce lodowcowej
Miejsce występowania: Ameryka Północna / Afryka / Europa / Azja
Rodzaj wymarłego ssaka z rzędu kreodontów (Creodonta).
Różne gatunki Hyaenodonów różniły się między sobą wzrostem, osiągając od 30 cm do 140 cm.
Największym z nich był Hyaenodon gigas. Zwierzęta te były najgroźniejszymi drapieżnikami
w okresie, kiedy żyły. Mniejsze gatunki polowały stadnie, zazwyczaj nocą, używając swych mocnych
szczęk do miażdżenia kości ofiar (uzębienie o analogiach do właściwych drapieżnych ssaków),
większe zaś polowały prawdopodobnie w pojedynkę.
Charakterystyka: Drapieżnik, Padlinożerny / Długość: 3,5 m / Wysokość: 1,4 m / Gromada: ssaki
Okres życia: 40-24 milionów lat temu / (kenozoik) paleogen: środkowy eocen-późny oligocen
Mammuthus primigenius Blumenbach, 1799 (Mamut włochaty)
Pan Mamut – nic go nie poruszy – ani chłód, ani głód
Miejsce występowania: Azja / Europa / Ameryka Północna
Gatunek wymarłego ssaka z rodziny słoniowatych, z rzędu trąbowców. Wywodził się od wcześniejszego
mamuta stepowego. Wełniane futro mamuta włochatego pozwalało mu znosić nieprzyjazny
klimat epoki lodowcowej. Drobne i cienkie włosy w połączeniu z grubą warstwą tłuszczu
doskonale utrzymywały odpowiednią temperaturę ciała. Fałda tłuszczu znajdująca się za karkiem
służyła do przechowywania wartości odżywczych na czarną godzinę. Żywiły się głównie roślinami
stepowymi, przede wszystkim różnymi gatunkami traw. Ciosy mamutów osiągały do
5 metrów długości i służyły do odkopywania roślinności podczas spod śniegu podczas zimy.
Ostatnie mamuty wyginęły 10 000 lat temu. W Polsce, największe nagromadzenie szczątków
mamutów odnaleziono na wzgórzu św. Bronisławy w Krakowie. Napotkane tam nagromadzenie
kostne liczyło blisko 6 tysięcy kości i zębów 86 mamutów.
Charakterystyka: Roślinożerny / Wysokość: 2,7 m / Gromada: ssaki
Okres życia: 750-10 tysięcy lat temu / (kenozoik) czwartorzęd: plejstocen-holocen
Megaloceros giganteus Blumenbach, 1799 (Jeleń olbrzymi)
Wielkoróg – największa chwalipięta
Miejsce występowania: Azja / Europa
Był jednym z największych jeleniowatych w historii Ziemi. Jego poroże miało rozpiętość 3,7 metra
i ważyło ok. 40 kilogramów. Co ciekawe, jelenie co roku traciły poroże, które następnie odrastało
i w ciągu kilku miesięcy osiągało normalne rozmiary. W przeciwieństwie do znanych nam
jeleni, nie walczyły ze sobą. Rywalizując o samice, jedynie przechwalali się swoim porożem. Ze
względu na łopatowaty kształt poroża wskazują na jego bliskie pokrewieństwo ze współczesnymi
jeleniami szlachetnymi i wapiti. Ostatnie badania dowodzą jego najbliższe pokrewieństwo z danielą.
Megalocerosy wyginęły 12 000 lat temu.
Charakterystyka: Roślinożerny / Długość: 2,5 m / Gromada: ssaki
Okres życia: 400-7 tysięcy lat temu / (kenozoik) czwartorzęd: plejstocen-holocen
Homo sapiens neanderthalensis King, 1864 (Człowiek neandertalski/Neandertalczyk)
– Był sobie człowiek
Miejsce występowania: Afryka / Europa / Azja
Dorosły Neandertalczyk mierzył zazwyczaj 155-165 cm i ważył ok. 90 kg. By móc przetrwać wśród
tylu groźnych stworzeń i zdobywać żywność, wytwarzał narzędzia kamienne i drewniane. Wykorzystywał
też kości zwierząt, zwłaszcza mamuta. Zajmował się myślistwem i zbieractwem.
Charakterystyka: Wszystkożerny / Wysokość: 1,7 metra / Waga: 55 kg / Gromada: ssaki
Okres życia: 400-24 tysięcy lat temu / (kenozoik) czwartorzęd: plejstocen
Phorusrhacos Ameghino, 1887 (Fororak)
Terrorptak – w dziób i siup!
Miejsce występowania: Ameryka Południowa (Patagonia)
Duży drapieżny ptak, niepotrafiący jednak latać ze względu na skarlałe skrzydła. Ptaki te miały
ogromne dzioby (zajmujące 50% powierzchni czaszki), służące do miażdżenia kości. Na jego pożywienie
składały się głównie małe i średnie ssaki. Niezwykle mocne nogi pomagały mu w złapaniu
ofiary, którą następnie zabijał swym masywnym dziobem. Niektórzy badacze przypuszczają,
że Phorusrhacos żywił się także padliną. Z pewnością ten ważący blisko 150 kilogramów gigant
był koszmarem wszystkich ssaków. Jak dotychczas opisano jeden gatunek – Phorusrhacos longissimus.
Charakterystyka: Wszystkożerny / Wysokość: 3 m / Gromada: ptaki
Okres życia: 20-14 milionów lat temu / (kenozoik) neogen: miocen
Smilodon Lund, 1842 (Tygrys szablozębny)
Szabloząb – odważny dentysta poszukiwany
Miejsce występowania: Ameryka Północna / Ameryka Południowa
Ssak ten należy do wymarłego rodzaju machajrodontów.
Długi na 2 metry Smilodon osiągał rozmiary lwa. Dorosły Smilodon ważył od 55-400 kilogramów.
Potrafił też głośno i groźnie ryczeć. Posiadał nadzwyczajnie długie kły (ok. 17 centymetrów) i potrafił
otwierać szczękę nieprawdopodobnie szeroko o kącie rozwarcia 120 stopni. Żywił się prawdopodobnie
dużą ilością zwierząt, m.in. bizonami, jeleniami a nie rzadko również polował na
mamuty czy gigantyczne jelenie. Podczas epoki lodowcowej było wiele jezior wypełnionych lepką
smołą – jeśli zwierzę wpadło w nią, nie mogło się już wydostać. Tygrysy, polując na unieruchomionych
tam nieszczęśników, same często ginęły w smolnym potrzasku. Do dziś w takich jeziorach
odnaleziono więcej niż 2000 szkieletów tygrysów szablozębnych.
Charakterystyka: Drapieżnik / Długość: 2 m / Gromada: ssaki
Okres życia: 1,6 miliona lat temu – 10 tysięcy lat temu / (kenozoik) czwartorzęd: plejstocen
Synthetoceras Stirton, 1932
Zwinnonogi – złap mnie jeśli potrafisz
Miejsce występowania: Ameryka Północna
Ten prehistoryczne ssak parzystokopytny zamieszkiwał tereny Ameryki Północnej. Rozwidlone
rogi rosnące na pysku zwierzęcia sprawiają, że przypomina ono dzisiejszego jelenia. Jego uzębienie
było tylko w połowie kompletne. Górna szczęka pozbawiona była zębów, jedynie na dolnej
znajdowały się zęby przypominające kły. Potrafił na pełnej prędkości zmienić kierunek biegu, nie
zwalniając ani na chwilę. Jego najbliższymi krewnymi są… wielbłądy.
Charakterystyka: Roślinożerny / Długość: 1,5 m / Gromada: ssaki
Okres życia: 6-2,6 milionów lat temu / (kenozoik) neogen: miocen-pliocen
Ursus spelaeus Rosenmüller, 1794 (Niedźwiedź jaskiniowy)
Jaskiniomiś – stary niedźwiedź mocno śpi
Miejsce występowania: Europa
Niedźwiedź jaskiniowy – robiący wrażenie z uwagi na swe rozmiary (ważył 1000 kilogramów),
znacznie większe od współcześnie żyjących niedźwiedzi (30% większy od niedźwiedzia brunatnego)
– żył w plejstocenie w czasie największego zlodowacenia. Większość czasu swego życia spędzał
w jaskiniach, rzadko wychodząc na zewnątrz. Przypuszcza się, że mógł być wegetarianinem
ze względu na budowę jego zębów. Kości niedźwiedzi jaskiniowych odnaleziono w wielu jaskiniach
w całej Europie, głównie w Niemczech, Szwajcarii, Słowacji oraz w Polsce: Jaskinia Magurska
w Tatrach, jaskiniach Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej, Karpat i Sudetów (m.in. Jaskinia
Niedźwiedzia i Jaskinia Radochowska).
Charakterystyka: Roślinożerny / Długość: 2 m / Wysokość: 1,5 m/ Gromada: ssaki
Okres życia: 300-28 tysięcy lat temu / (kenozoik) czwartorzęd: plejstocen