„5 zmysłów EKSPRESJA"
Prospołeczny projekt edukacji kulturalnej
1. IDEA i PROBLEMATYKA
Wszystkie trzy wydarzenia były jednymi z najbardziej docenionych i najgłośniejszych przedsięwzięć w dziedzinie edukacji kulturalnej zrealizowanych w 2011, 2012 i 2013 roku. Partnerem strategicznym realizacji tego pierwszego było Muzeum Narodowe w Poznaniu, „Pauza" współrealizowana była przez Orkiestrę Kameralną Polskiego Radia „Amadeus", a „eMOTION" przez Polski Teatr Tańca. Projekt „5 zmysłów. Audiodeskrypcja" otrzymał prestiżową nagrodę "Sybilla" dla najważniejszego wydarzenia w dziedzinie edukacji muzealnej w Polsce przyznawanej przez Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego oraz nagrodę Grand Prix "Izabella" przyznawaną przez Marszałka Województwa Wielkopolskiego za najważniejsze w województwie wielkopolskim wydarzenie w dziedzinie edukacji muzealnej, marketingu i promocji.
Niezwykłe powodzenie cyklu „5 zmysłów" oraz wsparcie Ministra Kultury oraz samorządów zmobilizowało organizatorów do kontynuowania idei realizacji kulturalnych projektów edukacyjnych dla osób niepełnosprawnych. Cały cykl zaplanowany został z myślą o osobach niepełnosprawnych, jako przedsięwzięcia mające na celu włączenie tych grup społecznych w pewne aspekty życia kulturalnego, które są najczęściej dla nich niedostępne. Projekty z cyklu "5 zmysłów" pozwoliły osobom niewidomym zwiedzić muzeum, zapozna
osoby głuchonieme z muzyką i zaprosić je na koncerty muzyki klasycznej, a także poszerzyć ich kompetencje dotyczące ciała i ruchu. Kolejny projekt będzie równie wyjątkowy…
Projekt "5 zmysłów. EKSPRESJA" zakłada zapoznanie osób niesłyszących, niewidomych, a także niepełnosprawnych intelektualnie i ruchowo z wybranymi aspektami teatru. Inicjatywa jest dedykowana szerokiej grupie osób z różnymi typami niepełnosprawności, jako przedsięwzięcie mające na celu włączenie tych grup społecznych w pewne aspekty życia kulturalnego, które są najczęściej dla nich niedostępne. Głównym celem projektu "5 zmysłów. EKSPRESJA" jest przeciwdziałanie wykluczeniu społecznemu z powodu niepełnosprawności. Celem projektu jest także aktywizacja środowiska osób niepełnosprawnych i promowanie postawy zaangażowanego uczestnictwa w życiu kulturalnym kraju. Podkreślić trzeba też dążenie do utrwalania wzorca dobrych praktyk postępowania w instytucjach i placówkach związanych z upowszechnianiem kultury, zwłaszcza w kontekście obecności osób niepełnosprawnych. Celem projektu jest także przeciwdziałanie tendencji do elitaryzacji kultury, w myśl przeświadczenia, że korzystanie z jej dorobku jest prawem każdego.
Wśród oczekiwanych rezultatów projektu "5 zmysłów. EKSPRESJA" wymienić należy dotarcie do jak największej grupy osób niepełnosprawnych oraz rozbudzenie potrzeby aktywnego uczestnictwa w życiu kulturalnym. Bogata oferta wydarzeń związanych z teatrem ma szansę zaowocować rozbudzeniem zainteresowania tą sztuką lub pewnymi jej aspektami, a także stać się może inspiracją do podobnych działań adresowanych do szerokiej publiczności. Niezwykle istotnym wynikiem planowanych działań jest wprowadzenie adresatów projektu w wybrane zagadnienia dotyczące teatru, a uczestnictwo w spektaklu, zarówno po stronie widza jak i twórcy, staną się szansą na na zbliżenie do sztuki, której aspekty teoretyczne można poznać bez względu na kondycję ciała. W związku z faktem, że wiele proponowanych wydarzeń ma charakter integracyjny należy podkreślić, iż wynikiem tych działań będzie z pewnością nawiązywanie kontaktów pomiędzy przedstawicielami grup społecznych, które w innych okolicznościach mogłyby się nie spotkać. Wspomnieć należy o popularyzacji teatru jako dziedziny sztuki wysokiej udostępnionej w ramach projektu osobom niepełnosprawnym.
W szerszej perspektywie, rezultatem projektu "5 zmysłów. EKSPRESJA" jest uwrażliwienie ogółu społeczeństwa na odmienne potrzeby osób niepełnosprawnych, a także podobieństwa, które cechują wszystkich potencjalnych odbiorców kultury.
2. REALIZACJA PROJEKTU
Projekt „5 zmysłów. EKSPRESJA" jest innowacyjnym działaniem edukacyjno-artystycznym, dedykowanym szerokiemu gronu odbiorców, czyli społeczności osób z niepełnosprawnością (niewidzących i słabowidzących, niesłyszących i słabosłyszących, niepełnosprawnych intelektualnie w stopniu lekkim oraz osób o alternatywnej motoryce) oraz całemu środowisku zainteresowanemu tą częścią życia społecznego. Jednym z najważniejszych założeń tej inicjatywy jest przybliżenie zagadnień z obszaru teatru na drodze aktywnego uczestnictwa i bezpośredniego doświadczania poprzez udział w rozmaitych warsztatach teatralnych.
Najważniejszym elementem projektu jest nurt warsztatowy, który pomyślany został jako cykle spotkań, mających na celu nie tylko poszerzenie świadomości własnego ciała i precyzyjne korzystanie z możliwości jego ekspresji, ale także jako przestrzeń umożliwiająca otwarcie na emocjonalne potrzeby własne i drugiego człowieka, pozyskanie i zbudowanie zaufania oraz zwiększenie swojej wartości we własnych oczach i odbiorze grupy. Niezmiernie istotne są dla nas właśnie owe długofalowe korzyści w sferze interpersonalnej i społecznej, które osiągnąć możemy właśnie na drodze cyklicznych spotkań, podczas których możliwe stanie się utkanie tej misternej międzyludzkiej sieci emocjonalnej.
Zajęcia prowadzone będą przez artystów i pedagogów teatralnych specjalizujących się we współpracy z osobami o określonym typie niepełnosprawności. Niezmiernie ważne w tego typu działaniach jest zbudowanie zaufania między prowadzącym warsztaty, poszczególnymi jego uczestnikami, a także całą grupą. Stąd inicjatywa, aby zajęcia przeprowadzane były w dobrze znanej uczestnikom przestrzeni, czyli w danych ośrodkach czy siedzibach fundacji lub stowarzyszeń, przy których działają dane warsztaty terapii zajęciowej. Dodatkowym czynnikiem sprzyjającym szybszemu wzajemnemu otwarciu uczestników jest obecność podczas zajęć animatorów i nauczycieli z danego ośrodka. Dzięki takim działaniom możliwa staje się wzajemna wymiana doświadczeń i metod pracy także pomiędzy prowadzącymi zajęcia, czyli artystą a terapeutą. Niezwykle ważne jest zachowanie owej ciągłości i systematyczności, aby techniki pracy artystów projektu zostały w danej grupie i były dalej stosowane i rozwijane przez terapeutów z danego ośrodka. Wspólna praca w grupie oraz opieka wykwalifikowanych terapeutów są czynnikami, które w znaczący sposób wspomagają rozwój osobisty, więzi społeczne, a także zainteresowania i talenty.
Tegoroczna edycja projektu „5 zmysłów" jest wydarzeniem wielkopolskim – odbywa się w ok. 30 miejscach na terenie województwa, aby w ten sposób przeciwdziałać nie tylko wykluczeniu społecznemu spowodowanemu niepełnosprawnością, ale zmierzyć się również z marginalizacją spowodowaną miejscem zamieszkania. W tym roku to nie uczestnicy muszą przyjeżdżać do Poznania, aby uczestniczyć w projekcie „5 zmysłów" – to „5 zmysłów" przyjeżdża do nich.
W ramach przedsięwzięcia zrealizowany zostanie cykl wydarzeń:
-WARSZTATOWYCH dedykowanych osobom dorosłym, młodzieży i dzieciom o różnych rodzajach niepełnosprawności: osób niewidzących i słabowidzących, niesłyszących i słabosłyszących, niepełnosprawnych intelektualnie w stopniu lekkim, umiarkowanym i znacznym oraz niepełnosprawnych ruchowo. Warsztaty prowadzone będą przez specjalnie do tego projektu zaproszonych artystów takich jak Rafał Urbacki, Zosia Dowjat, Iwona Pasińska, Piotr Bajzel Piasecki, Paulina Wycichowska, Halina Chmielarz, Katarzyna Sitarz, Ewa Wożniak czy Sylwester Różycki w cyklach spotkań na obszarze województwa wielkopolskiego w 30 wybranych ośrodkach, siedzibach stowarzyszeń i fundacji zajmujących się osobami niepełnosprawnymi oraz w miejscowych centrach kultury. Niektóre zajęcia prowadzone będą przez artystyczne duety takie jak Romaszkan/Karolczak, Chmielarz/Sitarz czy Bressler/Kurjata, co wynika z autorskich metod pracy artystek i artystów z daną grupą o określonej niepełnosprawności. Łącznie w ramach projektu zrealizowanych zostanie ponad 400 warsztatów, które prowadzone będą przez ponad 30 specjalnie zaproszonych artystów, działających w obszarze teatru dramatycznego, tańca, ruchu, performance oraz opery.
W ramach tego cyklu odbędą się również integracyjne warsztaty dramatopisarskie, poprowadzone przez jednego z najbardziej uznanych polskich dramatopisarzy – Artura Pałygę, poruszające temat społecznego odbioru niepełnosprawności. Warsztaty te dedykowane są zarówno osobom o alternatywnej motoryce, jak i osobom zainteresowanych tą problematyką. Efektem tych spotkań będzie przygotowanie spektaklu, na który złożą się indywidualne formy wypowiedzi artystycznej uczestników warsztatów. Jego premiera jako zwieńczenie całej tegorocznej odsłony projektu odbędzie się 28 listopada w Teatrze im. Aleksandra Fredry w Gnieźnie.
– ARTYSTYCZNYCH – w ramach których odbędą się spektakle i pokazy pracy warsztatowej z udziałem uczestników warsztatów, imprezy dedykowane osobom niepełnosprawnym oraz pokazy filmów dotykających tematyki niepełnosprawności:
DEAFINVIBE, czyli dyskoteka wg koncepcji Patryka Lichoty dla niesłyszącej i słabosłyszącej młodzieży z Ośrodka Szkolno-Wychowawczego Nr 2 im. Plutonu Głuchoniemych AK w Kaliszu. Dyskoteka dla niesłyszących będzie specjalnie przygotowaną sytuacją, która da możliwość osobom głuchym doświadczenia imprezy tanecznej. Przy użyciu specjalnego nagłośnienia i odpowiednich częstotliwości, możliwe będzie słuchanie muzyki nie tylko poprzez narząd słuchu, ale jej całościowy odbiór – zanurzenie w wibracjach. Wydarzenie stanie się rodzajem rytmicznego, wspólnego dla wszystkich uczestników „masażu dźwiękami" poprzez fale akustyczne. Wrażenia podkreśli precyzyjna synchronizacja świateł odzwierciedlająca struktury muzyczne. Projekt jest opracowany w konsultacji z osobami niesłyszącymi, które pomagają stroić system dźwiękowy, aby odpowiednie częstotliwości były przez nie percypowane.
Prezentacja spektaklu „Gatunki chronione" wg koncepcji Rafała Urbackiego i Adu Czerwińskiego z Teatru Rozbark z Bytomia (premiera: 27 czerwca 2014). Spektakl ten jest jednym z najważniejszych głosów w publicznej debacie wokół społecznego odbioru niepełnosprawności i jako artystyczno-ideologiczny bunt rozbija powszechnie przyjętą narrację infantylizującą osoby z niepełnosprawnością. Jest to kolejny spektakl w twórczości Urbackiego, w którym konsekwentnie rozwija swoje krytyczne i podważające rzeczywistość strategie, ukazujące ograniczenia nie ciał, lecz społecznego myślenia – unikalne walory ruchowe, które posiadają osoby bez ręki lub nogi albo o 110 centymetrach wzrostu, czy też z niedowładem kończyn są podstawowym budulcem choreografii. Ciała tancerzy na oczach widzów dostosowują się do przestrzeni. Chcemy w tym projekcie pograć z widzem, jego przyzwyczajeniami dotyczącymi stosunku do osób niepełnosprawnych, bez politycznej poprawności, ale nie wykorzystując estetyki skandalu.
„5 zmysłowe środy" – Prezentacja filmów poruszających kwestię niepełnosprawności: cykl 5 cotygodniowych seansów w Kinie Pałacowym poprzedzonych prelekcjami prof. Wojciecha Otto, autora książki „Obrazy niepełnosprawności w polskim kinie" (filmy fabularne, dokumentalne i 2 cykle krótkometrażowych) oraz pokazy filmów w wybranych ośrodkach, głównie małych miejscowościach. Celem tych spotkań jest integracja społeczności lokalnych z uczestnikami warsztatów i wygenerowanie nowych więzi społecznych poprzez wspólny odbiór filmów i rozmowę o nich.
Prezentacja spektakli projektowych: dzieci niesłyszące i słabosłyszące z Ośrodka Szkolno-Wychowawczego w Kaliszu wraz z Zosią Dowjat przygotują spektakl, którego premiera będzie miała miejsce 6 października 2014 na Dużej Scenie Teatru im. W. Bogusławskiego w Kaliszu, a młodzież z Mosiny przygotowuje etiudy aktorskie pod okiem Haliny Chmielarz i Katarzyny Sitarz, których prezentacja odbędzie się 3 października 2014 w Ośrodku Szkolno-Wychowawczym w Mosinie;
– NAUKOWE w formie wykładów dedykowanych:
„Migasz? Rozumiem" – to otwarte wykłady połączone z praktycznym zastosowaniem polskiego języka migowego w najważniejszych obszarach codzienności. Spotkania mają na celu przybliżenie studentom percepcji osób głuchych oraz przyswojenie podstawowych form komunikacyjnych z takich obszarów życia jak służba zdrowia, finanse i bankowość, prawo i administracja czy branża IT.
Warsztaty z krytyki teatralnej z dr Anna R. Burzyńską – zajęcia te dedykowane są głównie studentom poznańskiej wiedzy o teatrze. Utworzą one swoistą trylogie partycypacji młodych teatrolożek i teatrologów, gdyż składać się na nie będą: wykład dr Anny R. Burzyńskiej na temat całego nurtu teatru społecznie zaangażowanego z obszaru niemieckojęzycznego tworzonego przez osoby z niepełnosprawnościami, uczestnictwo w spektaklu „Gatunki chronione" w reżyserii Rafała Urbackiego oraz warsztaty z krytyki teatralnej poświęcone spektaklom współtworzonym przez osoby z niepełnosprawnością.
Performatywny wykład z pedagogiki teatralnej Justyny Sobczyk – Spotkanie to dedykowane jest głównie studentom pedagogiki specjalnej i teatrologii z poznańskiego UAM. Głównym celem tego spotkania jest ukazanie przyszłym pedagogom specjalnym oraz animatorom i kuratorom metod pracy i terapii przez teatr jako interdyscyplinarnego medium. Prelegentka przedstawi na bazie swoich długoletnich doświadczeń m.in. z perspektywy twórczyni Teatru 21 czy edukacji teatralnej, autorskie działania kierowane głównie do osób z autyzmem oraz Zespołem Downa.
Panel dyskusyjny „Niepełnosprawni – nie w kulturze" To otwarte spotkanie dla wszystkich, którym nieobojętne są problemy osób z niepełnosprawnością nie tylko w obszarze infrastruktury, ale także innych wymiarach życia codziennego. Do udziału w tym wydarzeniu zaproszeni zostaną uczestnicy warsztatów, terapeuci i animatorzy z ośrodków wspierających osoby niepełnosprawne, artyści prowadzący zajęcia w ramach projektu „5 zmysłów. EKSPRESJA" oraz osoby z całej Polski zainteresowane tematyką teatroterapii. Spotkanie to ma na celu wzajemną wymianę doświadczeń, pobudzenie do dyskusji na temat twórczości osób niepełnosprawnych oraz możliwości tworzenia integracyjnych projektów artystycznych. Wspólnie dokonamy także analizy obecnej sytuacji rzeczywistego dostępu do kultury osób z niepełnosprawnością i przyjrzymy się możliwym rozwiązaniom. Panelowi dyskusyjnemu towarzyszyć będzie projekcja filmu dokumentującego zeszłoroczne działania edukacyjno-artystyczne w ramach 3. edycji projektu – „5zmysłów.eMOTION". Wydarzenie odbędzie się w Malarni Teatru Polskiego w Poznaniu.
– WYDAWNICTWA EDUKACYJNE dotyczące tematyki poruszanej w ramach projektu:
„Zrób sobie teatr" – to książka edukacyjna nie tylko prezentująca różne gatunki teatralne, ale także bezpośrednio zachęcająca do nauki i poznawania kultury poprzez zabawę. Ukazując różne formy i gatunki teatralne od teatru lalkowego po pantomimę zachęcać będzie do wspólnego tworzenia teatru poprzez wycinanie poszczególnych elementów, sklejanie ich, łączenie i prezentowanie na mini-scenie. Każda z zaprezentowanych tu form teatralnych wzbogacona będzie podstawowe informacje dotyczące danego gatunku teatralnego oraz krótkie dialogi.
Wydawnictwo edukacyjne w postaci kolorowanki dla najmłodszych. Autorami tych rysunków będą uczestnicy warsztatów, odbywających się w ramach tegorocznej edycji projektu „5 zmysłów". W wybranych ośrodkach ogłosiliśmy konkurs plastyczny o tematyce teatralnej. Spośród zgłoszonych prac społeczność danego ośrodka drogą głosowania wybrała najlepsze – według nich – prace, które złożą się na ową publikację. To dzięki tym rysunkom dokona się wyjątkowa fuzji zmysłów twórców i odbiorców.
Album „5 zmysłów. EKSPRESJA bez barier" – to rezultat trzymiesięcznej pracy dziennikarskiej, zbierającej wypowiedzi uczestników, terapeutów i zaproszonych artystów, które przybliżą odbiorcom problematykę ekspresji twórczej osób niepełnosprawnych oraz fotografa Marka Lapisa, który od 4 lat fotografuje projekt „5 zmysłów", a jego zdjęcia wykonane podczas realizowanych wydarzeń zostały nagrodzone a wielu konkursach w Polsce i za granicą.
– SPEKTAKL FINAŁOWY – premiera w Teatrze im. A. Fredry w Gnieźnie. Finałowym przedsięwzięciem projektu „5 zmysłów. EKSPRESJA" będzie pokaz powstałego w wyniku koprodukcji z Teatrem im. A. Fredry w Gnieźnie spektaklu, poruszającego tematykę niepełnosprawności i społecznego jej odbioru. W warsztatach przygotowujących i spektaklu udział wezmą osoby z różnymi niepełnosprawnościami. Treść przedstawienia powstanie na podstawie kompilacji i adaptacji tekstów dramatycznych powstałych podczas warsztatów prowadzonych przez artystów. Całość wyreżyseruje Rafał Urbacki – reżyser i choreograf młodego pokolenia twórców, absolwent krakowskiej PWST, który od lat nie tylko sam zmaga się z niepełnosprawnością, ale w swoich spektaklach i burzy stereotypowy i społecznie ugruntowany obraz osób niepełnosprawnych. Ponieważ hasło tegorocznej edycji projektu brzmi „5 zmysłów. EKSPRESJA" zależy nam na możliwie jak największym znaczeniowym wypełnieniu tego idiomu, a więc na dużym utożsamieniu się uczestników warsztatów z dziełem teatralnym na każdym jego poziomie. Dlatego też część uczestników warsztatów będzie współtworzyła muzykę i teksty piosenek do spektaklu razem z Piotrem „Bajzel" Piaseckim, znanym kompozytorem i muzykiem, który samodzielnie tworzy autorskie utwory m.in. z zapętlających się sampli perkusyjnych, sprawiających wrażenie pracy kilkuosobowego zespołu muzycznego. Przedstawienie w takiej formule wejdzie do stałego repertuaru gnieźnieńskiej sceny.
Udział we wszystkich wydarzeniach realizowanych w ramach przedsięwzięcia jest bezpłatny.