Miejsce: Zamek Książąt Pomorskich w Szczecinie, Galeria Gotycka (wejście J)
Wstęp: bilet 6 zł, ulgowy 4 zł
Kiedy: 17-05-2013 – 01-09-2013
W roku 2013 przypada 175. rocznica urodzin i 120. rocznica śmierci Jana Matejki, jednego z najwybitniejszych i najpopularniejszych polskich artystów. Choć utożsamiany jest głównie ze sztalugowym malarstwem historycznym, to należy podkreślić, że Matejko w latach 1889-1891 stworzył także jedno z największych dzieł polskiego malarstwa monumentalnego – a jest nim polichromia do kościoła Mariackiego w Krakowie.
Wystawa prezentowana w Zamku Książąt Pomorskich w Szczecinie zrealizowana we współpracy z Muzeum Narodowym w Krakowie w ramach obchodów Roku Jana Matejki jest drugą w historii tak obszerną prezentacją tego wspaniałego, urzekającego swoją formą i rozmachem matejkowskiego dzieła. Prezentowane są na niej projekty i szkice, które posłużyły artyście do stworzenia polichromii zdobiącej ściany prezbiterium i nawy głównej kościoła Mariackiego. Freski pełne aniołów i cherubinów, zdobione herbami, ornamentami geometrycznymi i motywami roślinnymi, przykuwają uwagę niezwykle intensywną kolorystyką. Projekty można porównać z fotografiami prezentującymi wnętrza kościoła z końca XIX wieku, a także współczesnymi, ukazującymi stan po renowacji.
Na wystawie przypomniane zostały również inne projekty monumentalne Matejki: Dziejów cywilizacji ludzkości dla auli Politechniki Lwowskiej, witraży oraz pomnika Adama Mickiewicza w Krakowie.
————–
Jan Matejko był jednym z najwybitniejszych i najpopularniejszych malarzy polskich. Swoje życie związał z Krakowem, w którym urodził się w 1838 roku. Tu ukończył szkołę Św. Barbary i Gimnazjum Św. Anny, a w 1852 roku został przyjęty do krakowskiej Szkoły Sztuk Pięknych. Ukończywszy naukę w krakowskiej uczelni, uzyskał stypendium na dalsze studia w Akademii Sztuk Pięknych w Monachium. W 1860 roku rozpoczął naukę w Akademii Sztuk Pięknych w Wiedniu. Już od czasów młodzieńczych fascynowało go poznawanie historii, a studiowanie w mieście pełnym zabytków jeszcze silniej rozbudziło te zainteresowania. Artysta stworzył kilka tysięcy rysunków o charakterze dokumentacyjnym, które służyły mu do odtwarzania w obrazach realiów historycznych. Bardzo dbał o detale, rekwizyty i koloryt historyczny, z zamiłowania do zabytkowych przedmiotów stworzył również na własne potrzeby ich interesującą kolekcję. Choć namalował wiele portretów, to największą jego pasją było zdecydowanie malarstwo historyczne. Był także zaangażowany w ochronę krakowskich zabytków – należał do Komitetu Odbudowy Wawelu, Towarzystwa Naukowego, uczestniczył w restauracji Sukiennic, brał także udział w restauracji kościoła Mariackiego.
To dla kościoła Mariackiego stworzył w latach 1889-1891 jedno z największych dzieł polskiego malarstwa monumentalnego. Nad pracami w świątyni czuwał Komitet Parafialny, któremu przewodniczył zasłużony konserwator Paweł Popiel, w pracach brali zaś udział m.in. Władysław Łuszczkiewicz, Marian Sokołowski, Józef Łepkowski i Stanisław Tomkowicz. Ustalono, że świątynia ma odzyskać gotycki wygląd, a jej ściany powinna zdobić polichromia. Tadeuszowi Stryjeńskiemu powierzono prace architektoniczne, dekoracje miał zaprojektować natomiast któryś z artystów zachodnich. Matejko przybył jednak na jedno z posiedzeń komitetu i przedstawił własny nowatorski pomysł monumentalnej dekoracji. Całość pracy zgodził się wykonać nieodpłatnie.
Program polichromii artysta podporządkował treściom religijno patriotycznym. Dekorację ścian w prezbiterium kościoła poświęcił Najświętszej Marii Pannie, patronce bazyliki, której kult wpisywał się nie tylko w historię świątyni, ale również w historię Polski – jako Matki Boskiej Opiekunki i Pocieszycielki narodu polskiego. Prace nad projektami do prezbiterium prowadził Matejko od czerwca 1889 do marca 1890 roku, ich realizacją zajmowali się Józef Mehoffer i Stanisław Wyspiański. 31 marca 1890 roku biskup Albin Dunajewski poświęcił odnowione prezbiterium. Zgodnie z pomysłem Matejki w glifach okiennych umieszczono cherubiny, a obok nich grające na średniowiecznych instrumentach hymn na cześć Matki Boskiej anioły. Na ścianach również wymalowano anioły – wyłaniające się z pnączy i kwiatów oraz niosące w dłoniach rozpostarte szarfy ze słowami Litanii loretańskiej. Nawiązując do tradycji malowideł średniowiecznych, pod stopami aniołów malarz umieścił świat złych instynktów wyobrażonych przez groteskowe diabły. W prezbiterium wymalowane zostały także arabeskowe ornamenty, kiście winogron i rajskie ptaki. Artysta wykonał szereg projektów stylizowanych gotyckich liter i napisów w języku łacińskim, między innymi ze słowami modlitw Salve Regina i Ave Regina – hymnów oddających cześć Najświętszej Maryi Pannie. Kościół Mariacki był świątynią mieszczan i patrycjatu, dlatego też dominującym motywem zdobniczym w nawie głównej stały się godła jego fundatorów – cechów krakowskich. Ponad nimi umieszczono wersy antyfony Pod Twoją Obronę. Dekoracja nawiązuje do okresu panowania króla Kazimierza Wielkiego, Matejko uznał bowiem wiek XIV za najważniejszy dla średniowiecznej Polski i dla historii fundowanej przez patrycjat krakowski świątyni. Ta część polichromii powstawała (od projektów aż po realizację w kościele) od października 1890 roku do sierpnia 1891. Prace przy malowaniu nawy prowadzone przez uczniów Matejki zakończono w święto Wniebowzięcia Matki Boskiej (15 sierpnia). Artysta projektując dekorację nawy głównej przedstawił godła we własnej interpretacji. Natchnieniem były dla niego pieczęcie cechowe, godła cechowe i emblematy, które ozdabiały wnętrza warsztatów lub zawieszane były przed pracowniami.
W dekoracji świątyni malarz zastosował ornamentację polegającą na całkowitym wypełnieniu pola. Wiele z ornamentów ma charakter geometryczny, pojawiają się również stylizowane rozety, ornament o wzorze lilii burbońskiej oraz ulubionego kwiatu Matejki – irysa. Projekty akwarelowe wykonał Matejko osobiście, a w tzw. przepróchach (przy przenoszeniu konturu wzoru z patronu na dekorowaną płaszczyznę za pomocą rozpylonej farby) wspomagali go uczniowie.
Polichromia mariacka była niewątpliwie pracą wieńczącą karierę Matejki. Stała się także źródłem inspiracji dla jego uczniów: Stanisława Wyspiańskiego, Józefa Mehoffera i Włodzimierza Tetmajera. Kontynuowali oni dzieło mistrza w dziedzinie malarstwa ściennego i witrażownictwa.