Podziemne Archiwum Getta Warszawskiego powstało w listopadzie 1940 roku z inicjatywy historyka Emanuela Ringelbluma, twórcy tajnej organizacji żydowskiej – Oneg Szabat. Organizacja Ringelbluma wzięła sobie za cel dokumentowanie życia w getcie – gromadzenie relacji, listów, pamiętników, dzienników, zeszytów szkolnych, dokumentów urzędowych, prasy, afiszów, plakatów… W 1942 roku pojawiły się biuletyny i raporty informujące m.in. o zagładzie narodu żydowskiego, morderstwach w Chełmnie nad Nerem i Treblince oraz masowej deportacji Żydów z Warszawy.
3 sierpnia 1942 roku pierwsza część archiwum została ukryta i zakopana w dziesięciu metalowych pojemnikach, w lutym 1943 w dwóch bańkach na mleko w piwnicy budynku przy ulicy Nowolipki 68 ukryta została część druga (dziś – skwer pomiędzy budynkami Nowolipki 28, 30 i 32).
Dokumenty zostały odkopane po wojnie. Ogółem wydobyto ponad 2 tysiące jednostek archiwalnych – 35 tysięcy stron. Dokumenty przechowywane są obecnie w Żydowskim Instytucie Historycznym im. Emanuela Ringelbluma w Warszawie. W 1999 roku Archiwum Ringelbluma zostało wpisane przez UNESCO na listę Pamięć Świata najważniejszych dokumentów świata.
PROGRAM:
25 (sob.) 2013. Skwer przy ul. Nowolipki między numerami 28/30
Warsztaty dla dzieci w wieku 4-10 lat
14:00-17:00. Miejsce: Nowolipki 28/30
Dzieci będą mogły zajrzeć do tajemniczych baniek na mleko i przywrócić do życia dawne Nowolipki. Powstanie dzielnica odtworzona z dawnych fotografii i fragmentów wspomnień…
Spacery po Muranowie
14:00 i 15:30. Start: Skwer przy ul. Nowolipki 28/30
Zapraszamy na spacery po Muranowie śladami Emanuela Ringelbluma i podziemnej organizacji żydowskiej Oneg Szabat. Spacery poprowadzi Jagna Kofta – edukatorka i przewodniczka po żydowskiej Warszawie. Start i zakończenie spacerów na skwerze.
„[…] Z grupy „Oneg Szabat" wojnę przeżyły trzy osoby: Hersz Wasser, jego żona Bluma i Rachela Auerbach. 18 września 1946 roku wydobyto spod gruzów metalowe pudła pierwszej części Archiwum. 1 grudnia 1950 w tym samym rumowisku znaleziono dwie bańki po mleku z drugą częścią. Części trzeciej nie odnaleziono nigdy.
[…] Nowolipki 68 to niezwykłe miejsce. Niezwykłe, bo nie będące stacją męczeństwa, śmierci i heroizmu zbrojnego oporu, podjętego bez cienia nadziei, lecz symbolem siły oporu duchowego i zwycięstwa rozumnego zbiorowego wysiłku nad zbrodnią i zniszczeniem. Tu bije najbogatsze źródło naszej wiedzy nie tylko o getcie warszawskim, lecz także o losie Żydów na okupowanych przez Niemców terenach Polski. Historyczna i kulturowa wartość Archiwum Ringelbluma jest bezcenna. W żadnym bowiem skupisku żydowskim egzystującym pod niemieckim terrorem nie podjęto inicjatywy dokumentacyjnej na tak wielką skalę.
Dawid Graber, chowając pudła z dokumentami Archiwum, włożył w ostatniej chwili do jednego z nich swój testament. Pisał: „To, czego nie można było wykrzyczeć przed światem, zakopaliśmy w ziemi. […] Niech ten skarb dostanie się w dobre ręce, niech dożyje lepszych czasów, niechaj zaalarmuje świat o tym, co się stało w XX wieku". To ogromne zobowiązanie dla nas wszystkich.
Jacek Leociak, fragment książki Spojrzenia na warszawskie getto…