Poniższy scenariusz zajęć najlepiej nadaje się dla grupy dzieci w wieku 10-14 lat. Można wykorzystać również jego elementy do przeprowadzenia zajęć na temat pamięci lub budowy układu nerwowego dla różnych grup wiekowych. Jeśli masz okazję przeprowadzić więcej zajęć, zobacz koniecznie również scenariusz o budowie i funkcjach mózgu.
Wszystkie zagadnienia wyjaśnione są bardzo prostym językiem dostosowanym do możliwości poznawczych nawet młodszych dzieci.
Spis treści
System nerwowy
Plansza z systemem nerwowym – pobierz
Prowadzący tłumaczy pokazując odpowiednie elementy na planszy:
System nerwowy to taka sieć w twoim ciele, która pomaga wszystkim częściom ciała działać razem. Możesz go sobie wyobrazić jak ogromną sieć dróg, po których jeżdżą samochody, przenosząc wiadomości z jednego miejsca do drugiego. Te wiadomości mówią twojemu ciału, co ma robić: kiedy ruszać ręką, kiedy mrugać oczami, albo co czujesz, np. gdy coś jest gorące albo zimne.
System nerwowy ma dwie główne części: mózg i rdzeń kręgowy.
Rdzeń nerwowy jest jak główna „linia szybkiego ruchu”, która biegnie przez ciało, od mózgu aż do dolnej części pleców. Gdybyśmy mogli go zobaczyć, wyglądałby jak długi, cienki przewód pełen kabli. Te „kable” to nerwy, które przekazują wiadomości – jedne biegną do mózgu, a inne z mózgu do różnych części ciała.
Rdzeń kręgowy jest chroniony przez kręgosłup, ponieważ jest bardzo delikatny i niezwykle ważny. Gdyby rdzeń nerwowy został uszkodzony, ciało mogłoby przestać działać prawidłowo – moglibyśmy np. stracić zdolność poruszania się lub odczuwania dotyku.
Nerwy – to „drogi”, które przenoszą wiadomości z centrali do reszty ciała i z powrotem. Dzięki nim możesz się poruszać, odczuwać rzeczy i reagować na to, co się dzieje wokół ciebie.
Bodziec
Bodziec to coś, co powoduje, że nasze ciało reaguje. Może to być np. dotyk, dźwięk, zapach czy światło, dlatego głównym źródłem bodźców są nasze zmysły. Bodziec to po prostu jakiś sygnał, który trafia do naszego ciała i sprawia, że zaczynamy coś robić.
Przykład:
„Wyobraź sobie, że ktoś trzyma rękę blisko ognia. Ciepło, które odczuwa ręka, to bodziec. To jest sygnał, który mówi mózgowi, żeby natychmiast zabrać rękę z ognia, bo jest za gorąco.”
Impuls nerwowy:
Impuls nerwowy to wiadomość, którą nasze neurony przesyłają przez ciało, aby zareagować na bodziec. Kiedy coś się wydarzy, np. poczujemy coś ciepłego lub usłyszymy głośny dźwięk, nasze neurony wysyłają impulsy nerwowe do mózgu i do innych części ciała, żeby podjąć odpowiednią reakcję.
Przykład:
„Kiedy poczujesz gorąco na dłoni (bodziec), twoje neurony wyślą bardzo szybką wiadomość (impuls nerwowy) do mózgu, a mózg da sygnał, żebyś zabrał rękę od ognia. Impuls nerwowy to jakby szybka wiadomość, która przemieszcza się z jednej części ciała do drugiej.”
Bodziec to coś, co sprawia, że reagujemy (np. gorąco, dźwięk), a impuls nerwowy to wiadomość, która wędruje w naszym ciele, żeby powiedzieć, co mamy zrobić.
Zabawa ruchowa: „Łańcuch neuronów”
Cel: Zrozumienie, jak neurony przesyłają sygnały.
Zasady: Dzieci ustawiają się w rzędzie, trzymając się za ręce, aby utworzyć „łańcuch neuronów”. Jedno dziecko na początku łańcucha reprezentuje mózg, a ostatnie – mięsień. Gdy „mózg” delikatnie ściska rękę sąsiada, ten przekazuje „sygnał” kolejnemu dziecku, aż dotrze on do „mięśnia”, który wykonuje ruch, np. podskok. Dzieci mogą wymieniać się rolami i obserwować, jak szybko informacje są przekazywane wzdłuż neuronów.
(losujemy, kto będzie mięśniem, kto mózgiem, mięsień ma ciężarek, mózg np. koronę)
Można wprowadzić też kolejny wariant zabawy. Zamiast uścisku rąk, dzieci przekazują sobie kulki – zielona to sygnał z ciała, czerwona z mózgu. Można je przekazywać tylko jedną ręką w jedną stronę. Żeby jeszcze bardziej zdynamizować zabawę, możemy wykonywać zadanie na czas, ale i bez tego jest mnóstwo śmiechu.
Neurony
Komórka organizmu to taka malutka część ciała, której nie widać gołym okiem, ale każda żywa istota, jak ludzie, zwierzęta czy rośliny, jest zbudowana z milionów takich komórek. Można je porównać do małych cegiełek, z których powstaje dom. Każda komórka ma swoje zadanie, na przykład jedne pomagają nam oddychać, inne trawić jedzenie, a jeszcze inne chronią nas przed chorobami. Razem wszystkie te komórki pracują, aby nasze ciało mogło działać, rosnąć i być zdrowe.
Komórki układu nerwowego to neurony.
Układ nerwowy zbiera dane z otoczenia i przekazuje je do mózgu.
Impulsy nerwowe to wiadomości dla mózgu, które mogą go pobudzić.
Plansza z rysunkiem neuronu – pobierz.
Prowadzący tłumaczy pokazując odpowiednie elementy na planszy:
Neuron składa się z trzech głównych części:
- Ciało komórki – to centrum neuronu, gdzie znajduje się jądro komórkowe. Tutaj zachodzą podstawowe procesy życiowe komórki.
- Dendryty – to krótkie, rozgałęzione wypustki wychodzące z ciała komórki. Ich zadaniem jest odbieranie sygnałów od innych neuronów i przekazywanie ich do ciała komórki.
- Akson – to długa wypustka, która przesyła impulsy nerwowe od ciała komórki do innych neuronów, mięśni lub gruczołów. Na końcu aksonu znajdują się zakończenia nerwowe, które przekazują sygnał dalej.
Dzięki tej budowie neurony mogą szybko komunikować się między sobą i z innymi częściami ciała.
Otoczki mielinowe
Otoczka mielinowa działa jak izolacja wokół kabla elektrycznego, co zapobiega „wyciekowi” sygnału nerwowego z aksonu. Dzięki temu impuls nerwowy jest przekazywany precyzyjnie i nie rozprasza się.
Otoczka mielinowa umożliwia szybsze przekazywanie impulsów nerwowych i chroni akson przed uszkodzeniami mechanicznymi oraz wpływem szkodliwych substancji. To ważne, bo akson musi przekazywać informacje na długie dystanse w ciele, często przez wiele lat.
Zabawa plastyczna: „Budujemy sieć neuronów”:
Dzieci tworzą model sieci neuronów, aby lepiej zrozumieć, jak neurony łączą się i przesyłają informacje w organizmie.
Materiały:
- Plastelina (różne kolory)
- Słomki do picia (mogą być przycinane na różne długości)
- Nożyczki (do przycinania słomek)
Zasady:
- Tworzenie neuronów:
- Dzieci formują ciało komórki z plasteliny, np. kulkę wielkości orzecha włoskiego.
- Przycinają słomki na różne długości – krótsze będą dendrytami a dłuższs aksonami
- Łączenie neuronów:
- Dzieci z pomocą prowadzącego łączą swoje neurony, tworząc sieć. W tym celu jeden neuron musi się połączyć z innym poprzez dendryty i aksony (długie słomki). Mogą to zrobić, przyczepiając końcówki słomek z plasteliną na końcach kolejnych neuronów.
- Mogą także użyć kilku różnych neuronów, aby stworzyć większą, rozgałęzioną sieć. Dzięki temu zobaczą, jak neurony współpracują ze sobą, przesyłając informacje.
Pamięć – hipokamp
Hipokamp to taka część w naszym mózgu, która działa jak biblioteka albo magazyn na wspomnienia. Pomaga nam zapamiętywać rzeczy, uczyć się nowych rzeczy i przypominać sobie, co się kiedyś wydarzyło. Bez hipokampa trudno byłoby zapamiętać, co jadłeś na śniadanie albo jaką grę lubisz najbardziej.
Rodzaje pamięci można podzielić na różne grupy, na przykład:
- Pamięć epizodyczna – to pamięć o wydarzeniach, na przykład o wakacjach nad morzem albo urodzinach.
- Pamięć krótkotrwała – to jak chwilowa notatka w głowie. Dzięki niej pamiętasz numer telefonu, który ktoś Ci podyktował, ale tylko przez chwilę.
- Pamięć długotrwała – to coś, co zapamiętujemy na długo, jak imię przyjaciela albo datę swoich urodzin.
- Pamięć proceduralna – to taka, która pomaga Ci robić rzeczy, które robisz automatycznie, jak jazda na rowerze albo wiązanie butów.
Podczas snu w naszym mózgu trwa selekcja wspomnień. Zapominamy aż 80% rzeczy!
Powstawanie nowych neuronów, zwłaszcza w hipokampie, ma istotny wpływ na naszą pamięć i zdolność uczenia się. Wspomaga tworzenie nowych wspomnień, zwiększa plastyczność mózgu, a także umożliwia usuwanie niepotrzebnych informacji. Poprzez aktywność fizyczną, naukę, zdrową dietę i odpowiednią ilość snu, możemy poprawić naszą pamięć i zdolności poznawcze.
Czas przed ekranem a nasze zachowanie
Czas spędzony przed ekranem przeciąża układ nerwowy, osłabia uwagę i wyczerpuje rezerwy umysłowe. Eksperci twierdzą, że za wybuchowym i agresywnym zachowaniem często kryje się słaba koncentracja. Gdy cierpi uwaga, cierpi również zdolność przetwarzania wewnętrznego i zewnętrznego środowiska, więc małe wymagania stają się dla naszego mózgu dużymi i trudniej mu sobie z nimi poadzić.
Memory
Na koniec, dla utrwalenia wiadomości, można zagrać z dziećmi w memory o mózgu i układzie nerwowym. Zabawa pomoże zapamiętać wszystkie nowopoznane pojęcia.
