Niniejszy scenariusz zajęć jest adresowany dla grupy dzieci w wieku 8-14 lat. To trzeci z kolei scenariusz zajęć na temat mózgu, który publikujemy. Pierwszy dotyczy budowy i funkcji mózgu – możesz zobaczyć go tutaj.
Spis treści
Mózgi zwierząt
Pobierz grafiki z mózgami różnych zwierząt oraz zdjęciami. Odnajdźcie ludzki mózg a następnie pobawcie się w zgadywanie, do jakiego zwierzęcia należy który mózg.
Prowadzący tłumaczy pokazując na grafice:
Zwierzęta mają różne mózgi – niektóre są małe i proste, a inne duże i bardzo skomplikowane. Wielkość i stopień skomplikowania mózgu wpływają na to, jak zwierzę potrafi myśleć, uczyć się i rozwiązywać problemy. Ale nie chodzi tylko o rozmiar – ważne jest też, jaki procent ciała zajmuje mózg i jak jest zorganizowany. Im więcej pofałdowań w mózgu, tym więcej informacji może przetwarzać. Ludzie mają najbardziej pofałdowaną korę mózgową.
Przykłady:
Ludzie
Ludzie mają największy i najbardziej skomplikowany mózg w stosunku do ciała. Dzięki temu możemy rozwiązywać bardzo trudne problemy, tworzyć wynalazki, pisać książki i zastanawiać się nad przyszłością.
Mrówka
Mrówka ma bardzo mały mózg, ale wystarcza jej do prostych zadań, takich jak szukanie jedzenia czy budowanie mrowiska. Nie jest w stanie zrozumieć trudnych rzeczy ani uczyć się nowych sztuczek.
Pies
Mózg psa jest większy i bardziej złożony. Dlatego pies potrafi uczyć się komend, rozumieć ludzkie emocje i nawet planować proste działania, jak przyniesienie piłki.
Delfin
Delfiny mają bardzo duże i skomplikowane mózgi w stosunku do swojego ciała. Są niesamowicie inteligentne – potrafią rozpoznawać siebie w lustrze, „rozmawiać” z innymi delfinami za pomocą dźwięków i uczyć się trudnych zadań od ludzi.
Ewolucja mózgu
Pobierz rysunek i objaśnij z jego pomocą:
Dzięki wcześniejszym zajęciom potrafisz wskazać pień mózgu, móżdżek i korę mózgową. Zobacz, jak wyglądają u różnych zwierząt. U prostszych stworzeń pień mózgu jest dobrze rozwinięty, za to nie ma kory mózgowej, która jest częścią przedstawionego na rysunkach mózgowia. Móżdżek jest znacznie lepiej rozwinięty u ptaków i ssaków, i to właśnie u tych ostatnich pojawia się pofałdowana kora mózgowa.
Dzięki teorii ewolucji wiemy, że ryby i gady pojawiły się na ziemi wcześniej niż ptaki i ssaki, więc kora mózgowa to stosunkowo nowa struktura, która pozwala nam reagować z rozmysłem w różnych sytuacjach i rozwiązywać problemy. A jak radzą sobie bez niej inne stworzenia?
Co to jest „gadzi mózg”?
Określenie „gadzi mózg” pochodzi od porównania ludzkiego mózgu do mózgów zwierząt, które żyły na Ziemi już wiele milionów lat temu, takich jak gady (np. jaszczurki). Najstarsze części naszego mózgu, które powstały w procesie ewolucji, są odpowiedzialne za podstawowe funkcje, które pomagają nam przetrwać, takie jak oddychanie, trawienie, reakcja na zagrożenie czy chęć jedzenia i odpoczynku. Nie myślą, tak jak my to robimy, ale pomagają nam działać automatycznie, gdy jest to potrzebne.
Ciało migdałowate, które znajduje się w naszym mózgu, jest trochę jak strażnik lub alarm. Kiedy dzieje się coś niebezpiecznego (np. widzimy węża albo coś głośno huknie), ciało migdałowate wysyła sygnał, żebyśmy szybko zareagowali – uciekli, schowali się lub przygotowali do obrony. Działa błyskawicznie, zanim w ogóle zdążymy się nad tym zastanowić. To ciało migdałowate współpracuje z „gadzim mózgiem”, aby chronić nas przed zagrożeniami.
Czyli, mówiąc prosto: „gadzi mózg” to część naszego mózgu, która myśli o podstawowych sprawach, a ciało migdałowate pomaga nam szybko reagować, kiedy czujemy strach lub niebezpieczeństwo.
Rozmowa o stresujących sytuacjach
Zapytaj dzieci o przykłady podobnych sytuacji. Kiedy ostatnio czuły się zestresowane? Czy poczucie zagrożenia faktycznie było uzasadnione? W miarę możliwości pozwól się każdemu wypowiedzieć
Mózg w stresie
Pobierz grafikę i użyj jej do zilustrowania wykładu:
Stres nie zawsze jest dobrym doradcą. Ciało migdałowate potrafi wpędzić nas w kłopoty, kiedy nie ma rzeczywistego zagrożenia, ale my czujemy się z jakiegoś powodu bardzo zdenerwowani. Odcina nas od wspaniałych możliwości naszej kory mózgowej oraz hipokampa, czyli pełnych zasobów pamięci, żeby skupić się na obronie lub ucieczce.
Wyobraź sobie, że musisz napisać właśnie wypracowanie, kiedy nagle dzwoni telefon. To Twój najlepszy kolega mówi Ci, że niestety nie może przyjść na Twoje urodziny, na które bardzo się cieszyłeś. Jak byś się poczuł w tej sytuacji?
Zamiast skupić się na wypracowaniu, jesteś w stanie myśleć tylko o tym, że impreza się nie uda i jak bardzo jest Ci przykro. Mózg odmawia współpracy, bo skupia się na tym, co odbiera jako zagrożenie.
Jak pomóc mózgowi się uspokoić? Ćwiczenia oddechowe
Nasz oddech w stresie jest szybki i płytki. Jeśli zaczniemy oddychać powoli i świadomie, nasze ciało wysyła sygnał do mózgu, że nie ma żadnego zagrożenia i możemy się uspokoić. Przećwiczcie:
Ziewanie
Na początku trudno się zmusić do ziewania, kiedy jesteśmy zdenerwowani, dlatego trzeba to przećwiczyć. Spróbujcie poziewać teraz.
Westchnienie ulgi
Przypomnijcie sobie, jak oddychacie, kiedy czujecie ulgę: najpierw bierzemy krótki wdech, a potem, nie wydychając powietrza, kolejny dłuższy. Następnie robimy dluuugi wydech.
Dmuchanie świeczek
Wyobraźcie sobie, że palce waszej dłoni to świeczki na torcie. Bierzemy głęboki wdech i mocno dmuchamy, by zdmuchnąć świeczkę z pierwszego palca. Tak samo postępujemy przy kolejnych.
Zachęcamy również do wykorzystania scenariusza zajęć o układzie nerwowym i pamięci oraz o anatomii i funkcjach mózgu.