Leśny… węgorz
Wszystko zaczyna się najczęściej w wodach leśnego bezodpływowego jeziora, gdzie żyje ta tajemnicza ryba. Mowa o węgorzu, który w pewnym okresie swojego życia musi opuścić swój „dom” i niesiony instynktem wędrówki tarłowej rozpoczyna mozolny spływ do morskich wód.
Długa wędrówka węgorzy
Do wędrówki dochodzi zwykle w ciepłe i parne noce, cztery dni po pełni. Wtedy z najpłytszej części jeziora wypełza wężowaty stwór i charakterystycznym dla niego ruchem szybko przemyka po wilgotnej trawie coraz dalej w głąb nieznanego mu dotychczas lądu. Węgorz spieszy się, ponieważ ma do pokonania przed sobą w ciągu 180–250 dni aż 8 tys. km drogi usianej wieloma czyhającymi na niego niebezpieczeństwami. W czasie wędrówki ryba samoczynnie dostosowuje swój dotychczasowy metabolizm do metabolizmu typowego zwierzęcia lądowego po to, aby za jakiś czas przekształcić go ponownie, adekwatnie do warunków morskich.
Węgorz będzie musiał również przywyknąć do ciśnienia kilkaset razy większego niż to, jakiemu podlegał w leśnym jeziorze. Będzie musiał dotrzeć do miejsca, w którym był tylko raz, jakieś 15 lat temu. I nigdy już stamtąd nie wróci.
Tajemnicza ryba
Węgorz jest chyba najbardziej tajemniczą ze wszystkich polskich ryb. Na przełomie XVIII i XIX w. wybitny przyrodnik Stanisław Bogumił Jundziłł w wydanej w 1807 r. „Zoologii krótko zebranej” podjął próbę wyjaśnienia wielu nieracjonalnych zachowań tej ryby. Pisał o niej: „węgorz na zimę w szlamie na dnie jezior kupami się zakopuje i całą zimę uśpiony przepędza. Wiosną z jezior do rzek wychodzi i z wodą płynie. Ostateczne, a te niedawne postrzeżenia ukazały, że węgorz płód swój żywo na świat wydaje”. Informacja ta została przyjęta przez ówczesny świat nauki i zwykłych ludzi za wiarygodną i pewną, dlatego nie powinniśmy się dziwić, że opowieści o węgorzach wychodzących z wody na grochowiska i wysysających krowom mleko krążyły jeszcze do pierwszej połowy XX wieku.
Dopiero w 1921 r. Johannes Schmidt odkrył, że miejscem jego tarła jest owiane złą sławą Morze Sargassowe. Według jednej z legend węgorz był niegdyś mieszkańcem jezior i rzek mitycznej Atlantydy. Gdy kataklizm zmiótł ten ląd z powierzchni ziemi, węgorz musiał szukać innego lądu. W ten sposób dotarł do Europy, ale na czas rozrodu zawsze wraca do miejsca, gdzie niegdyś leżała jego ojczyzna.
Do dziś wiemy jedynie tyle, że węgorze składają ikrę na głębokości od 4000 do 6000 m między marcem i czerwcem. Do dziś nikomu nie udało się zaobserwować ich tarła!
Węgorz europejski jest przedstawicielem jednego konkretnego gatunku, mamy do czynienia, w zależności od rodzaju pobieranego pokarmu, z dwiema formami ichtiologicznymi: wąskogłową i szerokogłową. Węgorze wąskogłowe żywią się najczęściej drobnym pokarmem (larwy owadów, robaki), natomiast szerokogłowe małymi rybami, ślimakami, rakami i żabami.
Skóra węgorza
Wyliczając podstawowe funkcje jakie pełni skóra węgorza (m.in. ochrona mięśni i narządów wewnętrznych, zabezpieczenie organizmu przed wyrównywaniem się ciśnienia osmotycznego pomiędzy płynami ustrojowymi a otaczającą wodą) nie można pominąć jej znaczenia przy wymianie gazowej. Dyfuzja tlenu poprzez skórę odbywa się zarówno w dobrze natlenionej wodzie, jak i poza nią. Węgorz jest niekwestionowanym rekordzistą w tej dziedzinie i pokrywa tą drogą do 50% swoich potrzeb tlenowych.
Jak węgorz odczuwa ruch wody…
Ważną rolę w życiu węgorza odgrywa jego linia boczna, która jest swoistym narządem sejsmosensorycznym, tj. informującym o ruchach otaczającego go świata. Narząd ten ma wielkie znaczenie nie tylko podczas życia w środowisku wodnym, ale również w czasie lądowej wędrówki tarłowej. Narządowi linii bocznej przypisuje się także główną rolę, jeżeli chodzi o umiejętność wyczuwania na lądzie kierunku, gdzie znajduje się woda – nawet jeśli jest to znaczna odległość. Wężowaty kształt ryby oraz budowa jej szkieletu, gwarantuje nieograniczoną gibkość, elastyczność, ruchliwość oraz zwinność przy poruszaniu się nie tylko wśród gęstej podwodnej roślinności, ale również podczas leśnych wędrówek.
Dlaczego akurat las?
Las jest doskonałym korytarzem ekologicznym, którym spływający na tarło do Morza Sargassowego węgorz może szybko i bezpiecznie przemieścić się do większego i drożnego systemu wód płynących. Kompleks leśny jest dla tej ryby gwarantem bezpiecznej drogi i schronienia na lądzie. Wilgotne i miękkie podłoże (trawa, mech) umożliwia mu w nocy sprawne przemieszczanie się w kierunku wód płynących, a drzewa i krzewy dają dodatkową ochronę przed potencjalnymi wrogami.
Informacje ogólne
· Węgorze są rybami długowiecznymi, dorastającymi do znacznych rozmiarów. Przykładem może być ryba, która przeżyła w niewoli 68 lat w sadzawce należącej do towarzystwa ubezpieczeniowego w Pradze. Samce węgorzy z reguły nie przekraczają 50–60 cm długości i wagi 200–350 g, ponieważ rozwój narządów płciowych hamuje skutecznie ich dalszy wzrost, natomiast samice osiągają długość 200 cm i mogą ważyć 9 kg. Największy węgorz w Polsce został odłowiony 2 października 1994 r. w jeziorze Jaśkowickim – mierzył 144 cm i ważył 6,43 kg.
· Ciało węgorzy pokrywa się łuskami dopiero w piątym roku życia, gdy mierzą 16–18 cm.
· Węgorz, rosnący i żyjący w niezbyt głębokich wodach śródlądowych, na głębokości rzadko przekraczającej 20 m, w ciągu kilku miesięcy przystosowuje się do ciśnienia 400–600 atmosfer.
· Pełzający po trawie węgorz porusza się z prędkością 3 km/h .
· Surowica krwi węgorza zawiera ichtiotoksynę – truciznę zbliżoną swoim działaniem do jadu węża. U ssaków powoduje ona skurcze mięśni, paraliżuje czynność serca i płuc, prowadzi do rozkładu czerwonych krwinek i zmniejsza krzepliwość krwi. Podgrzana do temperatury 58°C traci swoje trujące właściwości i podlega rozkładowi.
· Węgorz potrafi wyczuwać minimalne zmiany temperatury – nawet rzędu 0,03°C . Ma też bardzo dobrze rozwinięty zmysł węchu.
· Węgorze są bardzo wrażliwe na najdrobniejsze wstrząsy podłoża, które powodują ich natychmiastową ucieczkę z zagrożonego miejsca (nawet jeżeli są głodne i żerują) i chowanie się w mule lub piasku.
Artykuł publikujemy dzięki uprzejmości czasopisma „LAS POLSKI”.
„LAS POLSKI”
Dwutygodnik leśników i przyjaciół lasu
ul. Kaliska 1/7
02-316 Warszawa
tel. (22) 8220334 w.27
fax: (22) 8226649