Jak ćwiczyć koncentrację podczas zabawy? Proste przykłady

Jak poprawić spostrzegawczość? Jak wzmacniać koncentrację? Prezentujemy przykłady zabaw i zadań dla dzieci. Jako rodzic możesz je zaproponować swojej latorośli i wspólnie z nią ćwiczyć. Bez nakładów finansowych, bez dodatkowych pomocy dydaktycznych, bez wynajmowania specjalistów. Potrzebny jest tylko czas i chęci.

Od czego zacząć pracę nad koncentracją?

Przyda się odpoczynek od nadmiaru bodźców, zachowanie równowagi, dążenie do koncentracji na jednej rzeczy, a nie jednoczesnym robieniu kilku – niedbale i powierzchownie.
– Gdy układamy puzzle, nie oglądajmy wówczas bajki. Telewizor włączajmy tylko wtedy, kiedy chcemy rzeczywiście obejrzeć jakiś konkretny program. Sami dawajmy przykład dziecku, ponieważ bardzo wielu rzeczy uczy się ono poprzez tzw. modelowanie, czyli naśladowanie dorosłych – podkreśla Aleksandra Brzezińska, psycholog z Akademickiego Centrum Psychoterapii i Rozwoju przy Szkole Wyższej Psychologii Społecznej.

Jeśli nie chcemy, żeby dziecko wykonywało kilka czynności równocześnie, wywołując przy tym chaos, sprawiając wrażenie roztrzepanego – sami również nie załatwiajmy równocześnie wielu spraw.

Na przykład skończmy z nawykiem czytania albo oglądania telewizji podczas posiłków, nie przerywajmy zabawy z dzieckiem po to, by jednocześnie pracować na laptopie, nie rozmawiajmy przez telefon jadąc samochodem. Dziecko patrzy i czerpie wzorce.

Co wpływa na poziom koncentracji dziecka?

– Oceniając zdolności koncentracji naszego dziecka warto brać pod uwagę inne czynniki zewnętrzne, które mogą mieć na dziecko wpływ i powodować trudności w koncentracji – zaleca psycholog. Ważne jest, aby rodzice starali się zidentyfikować te niekorzystne czynniki i pracowali nad tym, aby je w miarę możliwości eliminować. Jak to robić? Wystarczy odpowiednio zaplanować dzień tak, aby czynności wymagające intelektualnego wysiłku przeplatały się z aktywnością fizyczną oraz niczym nieskrępowaną, nienarzucaną, samodzielną zabawą.

W lepszym funkcjonowaniu pomaga rutyna i domowe rytuały – przyzwyczajenie dziecka do stałych czynności o stałych porach. Warto też dopilnować, aby nasza pociecha się wysypiała i jadła regularne posiłki. Wpływ na koncentrację potrafią mieć też minione wydarzenia, sytuacje z poprzednich dni, dodatkowe, nowe atrakcje, jak długa podróż – możemy wtedy zauważyć np. rozkojarzenie i niechęć do nauki. – Nie wymagajmy również od dziecka, żeby po całym dniu w przedszkolu świetnie funkcjonowało na zajęciach dodatkowych. Zmęczenie to jeden z ważnych czynników uniemożliwiających pełną koncentrację – dziecko może być wówczas płaczliwe, marudne, a gdy jest głodne, może nie mieć ochoty na umysłowe wyzwania – mówi Aleksandra Brzezińska.

Do treningu koncentracji nie trzeba wiele. 

Wystarczą proste czynności, które możemy wykonywać zarówno w domu, jak i poza nim. Wspólnie spędzane chwile, zabawa połączona z nauką i rozwijaniem różnych umiejętności – to wszystko może zaprocentować lepszą pamięcią, większym poczuciem spokoju i równowagi emocjonalnej, zdolnością do większej koncentracji. Jeśli widzisz, że Twoja pociecha nie radzi sobie z zadaniami, czuje się przytłoczona przez różne bodźce, co przekłada się na jej koncentrację i ogólne samopoczucie – spróbuj jej pomóc poprzez wspólnie wykonywane ćwiczenia i wprowadzenie zmian w dotychczasowym trybie życia.

Po jakie zabawy sprzyjające ćwiczeniu koncentracji sięgać z przedszkolakiem?

• gry planszowe, memory, puzzle
• gra w „Zgadnij kto to?”, w której na początku każdy gracz w tajemnicy przed współgraczem wybiera z planszy jedną postać i poprzez zadawanie pytań i eliminowanie kolejnych postaci dochodzimy do tego, kto wybrał jaką postać. Wygrywa ten, kto odgadnie postać przeciwnika jako pierwszy.
• gry słowne – możemy się z dzieckiem bawić w podawanie przeciwieństw: rodzic mówi zima, a dziecko lato, rodzic mówi czarny, a dziecko mówi biały itd.
• zabawa w kolory – uczestnicy gry: rodzic i dziecko wymieniają kolejne kolory na przemian. Nie mogą się one powtarzać, tzn. każdy uczestnik musi wymyślić nowy kolor
• zabawa w słówka – każda kolejna osoba podaje wyraz rozpoczynający się na ostatnią literę wyrazu wypowiedzianego przez poprzednia osobę, np. autobus – słoma- auto – oko itp.
• zagadki typu: owoc na literę k ( odp. kiwi), zwierzę żyjące w Australii (odp. kangur)
• zabawy ruchowe takie jak:
  – pajacyki (jednoczesne ruchy rąk i nóg oraz podskoki),
  – bieganie torem tworzącym kształt ósemki, starając się biec po linii. Linię możemy narysować kredą na asfalcie lub jeżeli bawimy
  się w domu, możemy ją ułożyć z szarf, kawałków materiałów pociętych w paski itp.,
  – zabawa w ciepło zimno – dziecko musi odnaleźć ukryty przedmiot słuchając instrukcji ciepło – zimno,
  – zabawa – zgaduj zgadula: dziecko ma zawiązane oczy i poprzez dotykanie przedmiotu rączkami musi odgadnąć, co to jest,
  – zajęcia sportowe wymagające precyzyjnych ruchów, sztuki walki, taneczne np. balet.
• słuchanie historii ze zrozumieniem, np. po przeczytaniu fragmentu bajki możemy zapytać dziecko, jak sądzi, co teraz się wydarzy, co zrobi główny bohater itp.
• łamigłówki umysłowe, polegające np. na odnajdywaniu różnic między dwoma obrazkami, kopiowanie wzorów, łączenie ze sobą punktów.
• zabawy manualne
  – sznurki dziurki – dziecko przewleka sznurowadło w tekturce z dziurkami, które układają się w jeden wzór
  – lepienie z plasteliny, modeliny, ciastoliny
  – nawlekanie koralików na sznurek
  – zabawy konstrukcyjne, np. budowanie z klocków
  – rysowanie w obrębie konturów

Jak ćwiczyć koncentrację poprzez zabawę z dziećmi w wieku wczesnoszkolnym?

• gry w karty, np. Czarny Piotruś
• gry manualne, np. wycinanki, kopiowanie przez kalkę, kopiowanie wzorów – w jednej kolumnie tabeli zamieszcza się znaki, cyfry i litery, które dziecko musi umieścić w identyczny lub lustrzany sposób w drugiej kolumnie tabelki.
• gry słowne – szukanie błędów w słowach
• rozsypanki słowne – z rozsypanych literek należy ułożyć słowo lub z rozsypanych słów ułożyć zdanie
• wyszukiwanie słów, które zawierają w sobie konkretne sylaby
• skreślanie słów w danej linijce, które nie pasują do pozostałych
• rysowanie zbiorów: z rozsypanych obrazków różnych przedmiotów dziecko zakreśla w pętlę te, które tworzą jedną grupę, np. osobno zabawki, osobno warzywa, osobno zwierzęta
• zadania matematyczne
  – dodawanie, odejmowanie, np. 4+…= 8, 4-…= 2 itp.
  – wybranie spośród podanego zbioru takich liczb, w których znajduje się dana cyfra
• gra w skojarzenia: jedna osoba mówi wyraz, a druga odpowiada, z czym jej się to słowo kojarzy
• zagadki słowne, rymowanki
• gra „Na co patrzę” – dorosły opisuje przedmiot, który znajduje się w najbliższym otoczeniu, a dziecko rozgląda się i zgaduje, jaki to przedmiot. Nie chodzi o wygranie lub przegranie, tylko o to, żeby z uwagą obserwować otoczenie. Warto po zabawie porozmawiać z dzieckiem, co mu się podobało, czy zauważa w pokoju coś, na co wcześniej nie zwróciło uwagi.
• gra „Raz dwa trzy, baba Jaga patrzy!” – dorosły odwraca się tyłem i zasłania oczy, po czym wypowiada zdanie. Dziecko w trakcie wypowiadania zdania odbiega jak najdalej, ale kiedy słowa wybrzmią, musi stanąć bez ruchu. Są różne warianty – albo dorosły próbuje „zbić” dziecko piłką (jeśli się nie uda, znów zamyka oczy i wypowiada zdanie – wtedy jest coraz trudniej, bo dziecko odbiega), albo skucha jest wtedy, gdy ktoś się poruszy i następuje zamiana ról.
• ćwiczenie „Płomień świecy” – przed posiłkiem, albo inną czynnością wykonywaną wspólnie – należy zapalić świeczkę i wpatrywać się razem z dzieckiem w jej płomień przez około minutę (jeżeli na początku dziecko wytrzymuje krócej, stopniowo wydłużać czas).
• ćwiczenie i nauka dziecka oddychania brzusznego – w pozycji leżącej przy wdechu powinien lekko się unosić brzuch – a nie klatka piersiowa. Można położyć się obok dziecka lub usiąść obok i kładąc na brzuchu dziecka coś lekkiego, np. małą maskotkę sprawdzać, czy unosi się przy wdechu. Oczywiście potem zmiana ról i dziecko sprawdza, czy nasz brzuch się unosi. Jak oddychanie brzuszne jest opanowane, pomagamy dziecku wprowadzać je w sytuacjach stresowych. Na przykład przed występem na szkolnej akademii dziecko, które się denerwuje, prosimy, żeby oddychało w taki sposób, jak wcześniej ćwiczyliśmy.
• ćwiczenie na uważność – należy zadbać o ciszę i spokój, tak, żeby nikt wam nie przeszkadzał; położyć na talerzyku rodzynki/ truskawki/ cząstki pomarańczy. Zadanie polega na tym, żeby przez dłuższą chwilę patrzeć na owoce, zwrócić uwagę na ich kolor, fakturę, na wszystkie szczegóły ich wyglądu. Następnie bierzemy owoc do ręki, bardzo powoli, sprawdzamy jaki jest w dotyku, co czujemy pod palcami. Potem możemy powąchać i chwilę podelektować się zapachem. Wszystkie te czynności robimy bardzo wolno, dłużej niż przy normalnym jedzeniu. Na koniec umieszczamy owoc w buzi, bez gryzienia, czekamy, aż smak dojdzie do kubków smakowych i napłynie trochę śliny, a potem bardzo wolno przeżuwamy. Po ćwiczeniu warto porozmawiać o wrażeniach.

W rozwijaniu zdolności koncentracji naszego dziecka niebagatelną rolę odgrywa umiejętne motywowanie go do nauki i wysiłku intelektualnego.

Może się to odbywać poprzez docenianie wysiłków dziecka i poświęcanie mu naszego czasu i uwagi. Organizacja czasu i przestrzeni do nauki także powinna być w naszej gestii, gdyż chaos, zamieszanie, niespodziewane zmiany potrafią tylko wybić dziecko z rytmu i obniżyć koncentrację.

Zasady mądrej motywacji:

• unikajmy nadmiernej kontroli dziecka przy odrabianiu lekcji
• po odrobieniu lekcji wszystkie przybory wracają na swoje miejsce
• po odrobieniu lekcji trzeba zapakować tornister na następny dzień
• dziecko zaczyna zabawę dopiero po odrobieniu lekcji
• nie róbmy zadań za dziecko twierdząc, że zrobimy to szybciej, lepiej
• dostosujmy nasze wymagania do możliwości intelektualnych, wiekowych, rozwojowych dziecka
• nie wytykajmy błędów
• nie motywujmy dziecka negatywnie zawstydzając, zastraszając, zmuszając, przekupując, stosując impulsywne kary
• okazujmy swoje zainteresowanie i gotowość do pomocy, rozmawiajmy z dzieckiem o jego problemach
• chwalmy dziecko za konkretne sukcesy. Nie używajmy pochwał typu: „no udało ci się w końcu zrobić to zadanie” ” dobrze to zrobiłaś, ale tu mogłabyś jeszcze bardziej się przyłożyć”. Zamiast tego mówmy: „brawo zrobiłeś już trzy zadania całkiem samodzielnie, to się nazwa być skutecznym, „zrobiłaś to bardzo dokładnie – wszystkie kolumny są wypełnione” itp.

Aleksandra Brzezińska – psycholog, psychoterapeuta z Akademickiego Centrum Psychoterapii i Rozwoju przy Szkole Wyższej Psychologii Społecznej Autorka artykułów popularyzujących wiedzę o rozwoju psychicznym dzieci oraz o trudnościach wychowawczych. Prowadzi warsztaty rozwoju umiejętności wychowawczych dla rodziców.

Irena Mydlarz – psycholog, trener, coach rodzicielski. Pracuje z dziećmi, młodzieżą, rodzicami i nauczycielami prowadząc warsztaty, coaching, wykłady, grupy dyskusyjne