Jedyny w swoim rodzaju…
Pierwsze jeże pojawiły się na ziemi ok. 30 milionów lat temu w erze oligoceńskiej. Dziś w Europie Środkowej żyją dwa gatunki, które uważa się za odrębne: jeż zachodnioeuropejski (Erinaceus europaeus) i jeż wschodnioeuropejski (E. cancolor), którego odróżnia duża, biała plama na piersi. Jeża zachodnioeurepejskiego spotyka się w Polsce na Dolnym Śląsku, Ziemi Lubuskiej i części Wielkopolski (zlewni Odry i Warty).
To zwierzę, którego nie sposób pomylić z żadnym innym w naszym kraju.
Ponadto jest największym, a zarazem najbardziej skutecznym leśnym owadożercą, który zamieszkuje niziny, wyżyny i góry do wysokości 2000 m n.p.m. Można go spotykać w lasach, na ich obrzeżach, polach, w zadrzewieniach śródpolnych, ogrodach, parkach, starych nekropoliach, a ostatnio coraz częściej w pobliżu siedzib ludzkich na terenie aglomeracji miejskich, gdzie również występują większe lub mniejsze kompleksy leśne. W tych miejscach nie jest on ani szczególnie rzadki, ani bardzo pospolity.
Styl życia
Jeż jest zwierzęciem towarzyskim, szybko przywiązuje się do człowieka pod warunkiem że ten nie robi mu, krzywdy. Jest aktywny o zmierzchu i w nocy. Natomiast w ciągu dnia chowa się w swojej kryjówce, tylko wyjątkowo po ulewnym deszczu i późną jesienią można zobaczyć go w ciągu dnia.
Jak pies do jeża
Jeż najczęściej penetruje teren w bezpośredniej bliskości swojego dobrze zakamuflowanego gniazda tj. w promieniu 200–300 m od niego, drepcząc wokół szybkimi kroczkami. Węsząc, zawsze starannie sprawdza drogę przed sobą. Oprócz wyśmienitego słuchu i węchu ma również łatwość uczenia się nowych zachowań i nawyków. Nie lubi wody, ale w potrzebie bardzo dobrze pływa i śmiało pokonuje różnego rodzaju przeszkody terenowe, wspinając się na nie. Ma bardzo dobrze rozwinięty zmysł smaku, jest wybredny, ponieważ jeżeli zje lub powącha coś niedobrego – drażniącego natychmiast opluwa swoje kolce białą pianą ze śliny. Jest płochliwy i w razie realnego zagrożenia zwija się w szczelną kolczastą kulę. Stąd wzięło się powiedzenie zabierać się jak pies do jeża – drapieżnik, który tego próbuje, ma niezwykle trudne zadanie.
Naturalni i cywilizacyjni wrogowie jeżów
Oprócz naturalnych wrogów, którymi są właśnie pies, lis, borsuk czy puchacz, największe zagrożenie stanowią dla niego koła samochodów. Nocne wędrówki, dość długie szczególnie w okresie godowym, kończą się śmiertelnie dla ok. 9 tys. jeży rocznie. Drepcząc w poszukiwaniu pożywienia jeż wydaje z siebie charakterystyczny chrapliwy głos, często pomrukuje, kaszle, a ścieląc gniazdo, nader głośno szeleści. Zdenerwowany fuka i prycha, rozwścieczony lub przestraszony potrafi wydawać nawet głośne warczenie, a w bardzo niekorzystnej dla niego sytuacji wrzeszczy przeraźliwie i głośno.
Przysmaki jeża
Podstawowe pożywienie jeża na terenach leśnych stanowią: owady, dżdżownice, ślimaki, żaby, ptasie jaja, gady oraz młode gryzonie. Zdarza się, że ten największy leśny owadożerca zjada pisklęta ptaków gniazdujących na ziemi, nie gardzi również pokarmem stricte roślinnym, takim jak: jagody, żołędzie, orzeszki buka, grzyby i opadłe, dojrzałe owoce. Nie transportuje jednak na grzbiecie jabłek nabitych na swoje kolce. W razie dużego głodu atakuje nawet zwierzęta jadowite lub takie, które mają trujące ciało, np. żmiję zygzakowatą i pryszczela lekarskiego.
Mieszkanie jeża
Kryjówki dzienne jeża znajdują się najczęściej w stertach liści lub chrustu, w starych dziuplastych drzewach, dziurach obrośniętych roślinnością murów, w stodołach, a nawet stajniach, gdzie zwierzę może wymościć sobie wygodne i bezpieczne legowisko. Kiedy zbliża się zima, zwierzę buduje bardzo dobrze izolowane termicznie gniazdo. Całkowicie szczelne, zamknięte przypomina wyglądem kłąb siana, liści i mchów, ukryty zazwyczaj w trudno dostępnych zaroślach, zagłębieniu w ziemi. Rzadziej jeż sam wykopuje dziurę w ziemi głębokości ok. 30–40 cm. Starannie wymoszczony budulec zapewnia wewnątrz stałą temperaturę, która nigdy nie spada poniżej 0°C, niezależnie od tego, jak tęgi mróz panuje na zewnątrz.
Zimowa kryjówka jeża
Późną jesienią, kiedy temperatura spada do 8–10°C, jeże stają się ociężałe i zapadają powoli w pięciomiesięczne odrętwienie – formę snu. Przy życiu utrzymuje je wówczas wyłącznie tłuszcz nagromadzony w organizmie. Wraz ze spadkiem temperatury następuje spowolnienie procesów przemiany materii, pracy serca i układu oddechowego, jak również znaczny spadek temperatury ciała, nawet do 1°C (latem, w okresie aktywności wynosi 33,5–36,5°C). Serce jeża zamiast wykonywać 189 uderzeń na minutę, bije tylko 20 razy. W okresie odrętwienia zimowego działa także precyzyjna termoregulacja. Jeżeli temperatura otoczenia jest zbyt niska, śpiący jeż nie zamarza, ponieważ do systemu nerwowego zostaje przekazany sygnał alarmu, który przyspiesza natychmiast przemianę materii, a w związku z tym temperatura ciała podnosi się do 5°C. Podczas snu zwierzę pozostaje nieruchome, mocno zwinięte w kulkę, tak że nie widać głowy ani nóg.
Jeże i… jeżyki
Wczesną wiosną jeż budzi się i wyrusza w poszukiwaniu pożywienia. W kwietniu i maju po 5–6 tygodniach ciąży samice rodzą 1–5 małych. Białoróżowe noworodki pokrywają rzadkie, białe, miękkie kolce. Oczy zaczynają otwierać dopiero pod koniec 3. tygodnia życia. W gnieździe pozostają z matką, która karmi je mlekiem przez 6–8 tygodni. W tym czasie wyrastają im już normalne kolce.
Ogólne informacje
Jeż europejski: długość do 35 cm, wysokość 13–17 cm, waga 450–1200 g (rekordowo do 2 kg). Krępe ciało pokrywa z wierzchu 5 do 7 tys. gęstych kolców. Ma 36 zębów. Pyszczek szpiczasty, wyciągnięty w ryjek. Oczy małe, czarne, uszy szerokie. Ubarwienie jest na ogół żółtobrązowe, spód ciała może mieć kolor uzależniony od miejsca przebywania tj. biało-szary, szary lub rudawo-żółty. Objęty ścisłą ochroną gatunkową.
Artykuł publikujemy dzięki uprzejmości czasopisma „LAS POLSKI”, dwutygodnika leśników i przyjaciół lasu
www.laspolski.net.pl